Przeżywanie żałoby stanowi jedno z najbardziej skomplikowanych i trudnych doświadczeń ludzkiego życia. Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna, jako nurt zorientowany na rozwój osobisty i głębokie zrozumienie jednostki, oferuje niepowtarzalną perspektywę na proces żałoby. W tym artykule zbadamy, jak psychoterapeuci tego nurtu rozumieją żałobę, jakie mechanizmy przy tym zaobserwowano, a także jakie są praktyczne implikacje dla procesu terapeutycznego.

Podejście humanistyczne a żałoba

Podejście humanistyczne, rozwijające się w latach 50. i 60. XX wieku, zakłada optymistyczne spojrzenie na ludzką naturę i rozwój. W kontekście żałoby, psychoterapeuci humanistyczni podkreślają potrzebę autentycznego doświadczania emocji i akceptacji samego siebie w trudnych chwilach. Teoria ta zakłada, że akceptacja własnych uczuć, włączając w to żal i smutek, jest kluczowym elementem zdrowego procesu żałoby.

Warto tutaj podkreślić koncept bezwarunkowej akceptacji autorstwa Carla Rogersa, który stanowi fundament terapii humanistycznej. Bezwarunkowa akceptacja oznacza pełne zrozumienie i akceptację klienta, bez oceniania czy narzucania własnych wartości. W kontekście żałoby, terapeuci stosujący podejście humanistyczne starają się stworzyć warunki dla klienta, aby ten mógł otwarcie wyrażać swoje uczucia i przeżywać żałobę w pełni.

Różnorodność emocji w żałobie

W kontekście żałoby, istotne jest zrozumienie, że paleta emocji jest niezwykle szeroka. Terapeuci humanistyczno-egzystencjalni zdają sobie sprawę, że żałoba to nie tylko smutek i żal. To także złość, wściekłość, ulga, poczucie winy, tęsknota – cała gama uczuć, które mogą się pojawić w różnych momentach procesu żałoby.

Warto podkreślić, że podczas przeżywania żałoby możemy doświadczać jednocześnie różnych emocji. Złożoność uczuć w żałobie może obejmować smutek, ale również momenty ulgi czy nawet chwilowe uczucia radości. Akceptowanie tej wielowymiarowości jest istotne dla pełnego zrozumienia procesu żałoby.

Akceptowanie tej różnorodności emocji staje się kluczowym elementem terapii. Terapeuta nie tylko pomaga klientowi zrozumieć i nazwać swoje uczucia, ale także akceptuje je bezwarunkowo. To pozwala klientowi na pełniejsze przeżywanie żałoby, z uwzględnieniem wszystkich skomplikowanych odczuć, które mogą towarzyszyć utracie.

“Przebudzenie” w procesie żałoby

Żałoba, jako proces przystosowawczy po utracie bliskiej osoby, jest tematem, który w psychologii od dawna przyciąga uwagę badaczy i terapeutów. Jednym z pionierów w tej dziedzinie jest Irvin D. Yalom, który zaproponował unikalne spojrzenie na proces żałoby, zwracając szczególną uwagę na moment przebudzenia oraz konfrontację z własną śmiertelnością.

Yalom za kluczowy moment w procesie żałoby, uważa "przebudzenie" – czyli chwilę, w której jednostka staje w obliczu surowej rzeczywistości utraty i uświadamia sobie konsekwencje tego doświadczenia. Ten etap jest kluczowy, ponieważ to wtedy jednostka zaczyna aktywnie przetwarzać i integrować swoją stratę.

W kontekście przebudzenia Yalom przywiązuje dużą wagę do konfrontacji z własną śmiertelnością. Według niego, świadomość ograniczenia ludzkiego istnienia jest nieodłącznym elementem procesu żałoby. Konfrontacja z własną śmiertelnością może być bolesna, ale jednocześnie jest niezbędna do pełnego przejścia przez żałobę. Przebudzenie w tym kontekście oznacza nie tylko uświadomienie sobie utraty, ale również głęboką refleksję nad istotą życia i jego nietrwałością.

5 kroków ku przebudzeniu:

1. Działanie, nie bierność: Ruch w kierunku przebudzenia zaczyna się od aktywnego zaangażowania w proces żałoby. Unikaj bierności i podejdź do utraty w sposób aktywny. Działania, takie jak angażowanie się w symboliczne rytuały mogą pomóc w przetwarzaniu straty. 

2. Pisanie pamiętnika jako terapia: Długopis i kartka papieru mogą być potężnym narzędziem w procesie przebudzenia. Pisanie pamiętnika umożliwia zrozumienie, ujawnienie i przetworzenie głębokich uczuć związanych z utratą. To swoiste terapeutyczne wyzwanie, które prowadzi do bardziej świadomego przeżycia żałoby.

3. Otwarte rozmowy z bliskimi: Konfrontacja z żałobą nie musi być samotnym doświadczeniem. Otwarte rozmowy z bliskimi lub wsparcie grupy mogą dostarczyć emocjonalnego ukojenia i zrozumienia. Współdzielenie wspomnień i uczuć z innymi ludźmi jest istotnym elementem procesu zdrowego przebudzenia.

4. Mindfulness i medytacja w codziennym życiu: Praktyki mindfulness oraz medytacja pomagają w budowaniu świadomości chwili obecnej. Skupienie uwagi na teraźniejszości pomaga w radzeniu sobie z trudnymi emocjami związanymi z utratą. Codzienna praktyka może wprowadzić spokój i równowagę w trudnym okresie żałoby.

5. Akceptacja i eksploracja strachu przed śmiercią: W procesie przebudzenia kluczowe jest zaakceptowanie i zrozumienie strachu przed śmiercią. To nieuchronna część życia, którą warto eksplorować. Terapeuta może wspierać w zgłębianiu tych emocji, pomagając klientowi zintegrować strach z procesem żałoby.

Bezwarunkowa akceptacja wg. Carla Rogersa

Carl Rogers, jeden z pionierów podejścia humanistycznego, wprowadził koncepcję "bezwarunkowej akceptacji". W kontekście żałoby oznacza to pełne zrozumienie i akceptację klienta, bez oceniania czy narzucania własnych wartości. Terapeuta zachęca klienta do otwartego wyrażania swoich uczuć związanych z żałobą, co sprzyja głębokiemu zrozumieniu procesu, a także pozwala na naturalne “przebieganie” emocji.

W praktyce oznacza to aktywne słuchanie, bez obaw o ocenę czy interpretację. Terapeuta staje się empatycznym obserwatorem, który wspiera klienta w przeżywaniu żałoby, bez przerywania bądź narzucania własnych interpretacji. To doświadczenie akceptacji, według Rogersa, może pomóc klientowi w zrozumieniu i przetworzeniu trudnych emocji związanych z utratą.

Poszukiwanie sensu

Viktor Frankl, przedstawiciel filozofii egzystencjalnej, wniósł istotny wkład w zrozumienie żałoby poprzez koncepcję poszukiwania sensu. W kontekście procesu żałoby, Frankl twierdził, że nawet w najtrudniejszych sytuacjach, w tym w żałobie, możemy odnaleźć sens, co stanowi kluczowy element zdrowego funkcjonowania psychicznego.

Poszukiwanie sensu w żałobie staje się nie tylko filozoficznym wyzwaniem, ale także praktycznym narzędziem terapeutycznym. Terapeuci, wykorzystując idee Frankla, mogą wspierać klienta w refleksji nad znaczeniem utraty, nad pytaniem, jakie nowe perspektywy życiowe może otworzyć ta trudna sytuacja. Wspólna praca nad odkrywaniem sensu może być kluczowym elementem procesu gojenia w żałobie.

Przeżywanie żałoby a samorealizacja

Psychoterapeuci humanistyczno-egzystencjalni przyglądają się także wpływowi żałoby na proces samorealizacji. Przeżywanie utraty bliskiej osoby często prowadzi do głębokich refleksji nad wartościami życiowymi, co może stać się impulsem do transformacji i zmiany życiowej trajektorii. Z perspektywy humanistycznej, proces ten może prowadzić do większej autentyczności i pełniejszego życia.

Koncepcja samorealizacji w psychoterapii humanistycznej zakłada, że każdy człowiek posiada wrodzoną tendencję do rozwoju i zdrowego funkcjonowania. W procesie żałoby, terapeuta może wspierać klienta w identyfikowaniu obszarów życia, które nabierają nowego znaczenia w świetle utraty. To podejście otwiera przestrzeń dla klienta do samodzielnego kształtowania swojego życia, nawet w obliczu trudności.

W praktyce 

Psychoterapeuci, stosujący podejście humanistyczno-egzystencjalne, często pracują nad stworzeniem bezpiecznej przestrzeni dla klienta do wyrażania swoich uczuć związanych z żałobą. Akcentuje się rozwijanie samoświadomości, akceptacji własnych emocji, a także poszukiwania sensu w utracie. Terapeuta staje się wspierającym towarzyszem w procesie przeżywania żałoby, unikając jednocześnie narzucania gotowych rozwiązań.

Oznacza to bardziej głęboką pracę nad zrozumieniem kontekstu osobistego klienta, szukaniem wspólnego języka w wyrażaniu uczuć związanych z żałobą oraz wspieraniem w procesie odkrywania nowego sensu życia. Istotnym elementem jest również umożliwienie klientowi samodzielnego eksplorowania swoich wartości i celów życiowych, co może pomóc w procesie samorealizacji.

Pracując z klientem przeżywającym żałobę, terapeuta może wykorzystywać różne techniki i metody, takie jak terapia sztuką, pisanie terapeutyczne czy praktyki medytacyjne, by wspomóc proces zdrowego przeżywania żałoby. 

Podsumowanie

Przeżywanie żałoby nie kończy się na samej traumie, ale jest również procesem przemiany. Ostatecznie, poprzez akceptację różnorodności emocji i poszukiwanie sensu, doświadczenie żałoby może prowadzić jednostkę w stronę nowych celów, wartości i pełniejszego życia.

Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna stawia na indywidualny proces przeżywania żałoby, kładąc nacisk na akceptację uczuć, poszukiwanie sensu i rozwijanie autentyczności. Wsparcie terapeutyczne w tym kontekście ukierunkowane jest na tworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której klient może przeżywać i zrozumieć swoje uczucia związane z utratą. Zrozumienie tych aspektów może stanowić cenne narzędzie nie tylko dla terapeutów, ale także dla samych osób przechodzących przez proces żałoby.

Bibliografia:

Rogers, C. (1951). Client-Centered Therapy: Its Current Practice, Implications, and Theory.

Frankl, V. E. (1959). Man's Search for Meaning.

Bugental, J. F. (1987). The Art of the Psychotherapist.

Yalom, I. D. (1980). Existential Psychotherapy. 

May, R. (1950). The Meaning of Anxiety.