Obraz choroby nowotworowej

Diagnoza choroby nowotworowej może wzbudzić wiele różnych myśli oraz emocji. Psychoonkolodzy obserwują, że Pacjenci mogą traktować chorobę jako: przeszkodę, karę, ulgę, wartość. Każda z nich łączy się z innym obrazem własnej choroby i leczenia. 

Choroba traktowana jako przeszkoda/wróg sprawia, że w emocjonalności dominuje złość i promuje aktywną postawę wobec choroby. 

Niektórzy mogą traktować chorobę jako formę wyzwania – zadania, na które składa się lista elementów do zrealizowania (wizyta u lekarza, wizyta w poradni, operacja, chemioterapia, rehabilitacja). Taka postawa, może być pomocna w poczuciu bezradności i chronić przed depresją. 

Inni mogą postrzegać chorobę jako karę, co wzbudza poczucie winy i związane jest z przypisywaniem sobie przyczyn pojawienia się choroby. Może to generować dużo lęku i wpłynąć na znaczne obniżenie nastroju wynikające z samo obwiniania się. 

Istnieje grupa Pacjentów traktujących chorobę jak ulgę, ponieważ zabiera ona niektóre obowiązki życia codziennego. Otrzymują dużo wsparcia, a czasem choroba może być argumentem za rezygnacją z pracy i skupieniem się na sobie. 

Ostatnią grupę tworzą osoby traktujące chorobę jako wartość, dzięki której poznają nową perspektywę życia i nadają sens cierpieniu.

Na obraz choroby i leczenia, który wpływa na motywację do podjęcia działań, mają wpływ nasze wcześniejsze doświadczenia. Jeżeli ktoś z mojego najbliższego otoczenia zachorował na nowotwór, po czym dzięki leczeniu wyzdrowiał, to mój obraz choroby i sposób myślenia o niej będzie bardziej optymistyczny oraz prawdopodobnie będę odczuwał nadzieję. Jeżeli natomiast mam doświadczenie choroby nowotworowej, która zakończyła się śmiercią, to bardziej prawdopodobne jest to, iż będę odczuwał lęk i moja wiara w remisję będzie mniejsza. 

W przypadku traktowania choroby jako karę lub niemożliwe do zrealizowania wyzwanie oraz gdy nasze wcześniejsze doświadczenia choroby nowotworowej i jej leczenia były bardzo trudne i nieprzyjemne, sprawiają, że czujemy lęk, to może to znacznie wpłynąć na naszą motywację do podjęcia leczenia- może sprowokować myśli rezygnacyjne. 

Myśli rezygnacyjne vs myśli samobójcze

Według definicji ze strony Polskiego Towarzystwa Zapobiegania Samobójstwom myśli rezygnacyjne bywają często mylone z myślami samobójczymi. 

• Myśli rezygnacyjne oznaczają, że mamy już dość, że sytuacja jest tak trudna i ciężka, że emocjonalnie jesteśmy zmęczeni i wskazana jest pomoc psychologiczna. Nie muszą one prowadzić do pojawienia się myśli samobójczych. Mogą być spowodowane myślą o rozpoczęciu leczenia, ale również wynikać z trudów samego jego procesu. Najczęściej przybierają następującą formę: „Nie chcę tak żyć”, „Niech to się już skończy”, „Chciałbym zniknąć, żeby nie czuć tego bólu”, „Jestem dla innych ciężarem – robię im kłopoty”. 

• To, co odróżnia je od myśli samobójczych to to, że komunikują cierpienie i dyskomfort, ale nie jest to związane z chęcią zakończenia przez siebie życia. 

• Myśli samobójcze mogą przybierać treść: „Zabiję się”, „Jutro zakończę życie”, „Mam tego wszystkiego dosyć, muszę ze sobą skończyć”. W przypadku myśli samobójczych konieczna jest interwencja lekarza psychiatry oraz współpraca z psychologiem, psychoonkologiem i/ lub psychoterapeutą. 

Co zrobić, gdy pojawiają się myśli rezygnacyjne przed podjęciem leczenia? 

Wskazana jest rozmowa z psychologiem, psychoonkologiem lub lekarzem – onkologiem lub innym specjalistą zajmującym się leczeniem onkologicznym. Rodzaj interwencji zależy od źródła obecności myśli rezygnacyjnych, dlaczego są obecne i z czego wynikają. 

W przypadku pacjentów onkologicznych myśli rezygnacyjne odnoszą do traktowania choroby jako czegoś w rodzaju przeznaczenia, na który nie mamy wpływu oraz przekonania, że niewiele lub nic nie można zrobić, aby zmienić lub kontrolować chorobę, jej objawy i jakość życia. Innymi słowy, rezygnacja odnosi się do poddania się i zaprzestania dążenia do satysfakcjonującego życia – zamiast tego wyboru pozostania bezradnym i biernym, pozbawionym nadziei. 

Jeżeli przyjmiemy, że myśli rezygnacyjne będą zaprzeczeniem akceptacji choroby, to zgodnie z tym poglądem badania sugerują, że akceptacja wiąże się z niższym lękiem i objawami depresyjnymi, podczas gdy rezygnacja wiąże się z wyższym lękiem i objawami depresyjnymi.

Źródła rezygnacji z leczenia

Na początku drogi leczenia Pacjent wspólnie z lekarzami i innymi specjalistami decydują o odpowiednich strategiach leczenia. Pacjent dowiaduje się o możliwych skutkach ubocznych i powikłaniach, które idą w parze z zalecanymi obecnymi strategiami leczenia, w wyniku czego mogą odczuwać niepokój. 

Odmowa poddania się operacji lub chemioterapii z powodu potencjalnie uleczalnej choroby pozostaje zatem poważnym problemem i odgrywa znaczącą rolę.

Zadaniem lekarza jest dostarczenie odpowiedniej ilości informacji na temat choroby, wskazówek dotyczących całego procesu opieki oraz identyfikacja pacjentów zagrożonych odmową leczenia. Jednym z najważniejszych kroków jest uzyskanie świadomej zgody, która zawiera informacje na temat istotnych zagrożeń, które są wspólne dla wszystkich operacji oraz zagrożeń specyficznych dla proponowanej procedury, nawet jeśli są one rzadkie.

Decyzja o poddaniu się leczeniu jest aktywnym, ciągłym procesem i wymaga dobrych umiejętności komunikacyjnych i zrozumienia ze strony lekarza i pozostałego personelu. Pacjenci, którzy początkowo odmawiają leczenia, mogą później zdecydować się na konwencjonalne leczenie przeciwnowotworowe, jeśli otrzymają odpowiednie wsparcie, informacje i czas niezbędny do podjęcia decyzji. 

Pacjenci opierają swoją odmowę leczenia głównie na osobistych wartościach i/lub doświadczeniu (np. „sąsiad po chemioterapii umarł”, „mama zmarła w trakcie operacji”). Lekarze natomiast najczęściej zwracają uwagę głównie na perspektywę medyczną przy ocenie odmowy leczenia przez Pacjentów. 

Z medycznego punktu widzenia odmowa oparta na osobistych wartościach i doświadczeniu jest na ogół oceniana jako irracjonalna i trudna do zaakceptowania, zwłaszcza gdy możliwe jest pełne wyleczenie. Lekarze mogą mieć motywację zorientowaną na cel. W ten sposób może pojawić się konsensus między podejściem pacjenta i lekarza zorientowanego na wartości, co doprowadzi do tego, że decyzja pacjenta zostanie zrozumiana i zaakceptowana przez lekarza. Akceptacja lekarza ma kluczowe znaczenie dla jego stosunku do pacjenta. Przyczynia się do tego, że pacjent czuje się swobodnie.

Bardzo ważne jest to, aby poznać dokładnie proponowane metody leczenia i w pełni je zrozumieć. Warto zaangażować w to rodzinę oraz środowisko medyczne, odwiedzać lekarza z osobą towarzyszącą. Wskazana jest możliwość omówienia znaczenia leczenia, ale też zrozumienie, co Pacjent rozumie z przekazu medycznego. Czy żywi jakieś przekonania na temat samego rozpoznania albo proponowanej metody leczenia?

Lęk przed nieznanym albo trudne wcześniejsze doświadczenia mają prawo silnie wpłynąć na motywację do leczenia. Nie należy zmuszać bliskich do leczenia, którego nie rozumieją albo się boją. Bo ma to znaczny wpływ na ich motywację. Niektóre formy leczenia, np. radioterapia, nie powinny być przerywane w połowie, ponieważ może to przynieść więcej szkód niż korzyści dla Pacjenta.

Warto rozmawiać o motywacji do leczenia z lekarzem, innym personelem medycznym oraz doświadczonym, najlepiej zatrudnionym na terenie szpitala psychoonkologiem, aby mieć pełen obraz leczenia oraz zwiększyć szansę na jego skuteczność

Bibliografia:

Aleksandra Leksowska1 , Izabela Jaworska², Piotr Gorczyca „Choroba somatyczna jako wyzwanie adaptacyjne dla człowieka”

Kaltenmeier, C., Malik, J., Yazdani, H., Geller, D. A., Medich, D., Zureikat, A., & Tohme, S. (2020). Refusal of cancer-directed treatment by colon cancer patients: Risk factors and survival outcomes. The American Journal of Surgery, 220(6), 1605–1612. https://doi.org/10.1016/j.amjsurg.2020.04.022 

Secinti, E., Tometich, D. B., Johns, S. A., & Mosher, C. E. (2019). The relationship between acceptance of cancer and distress: A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 71, 27–38. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2019.05.001 

Słownik Suicydologii. Polskie Towarzystwo Zapobiegania Samobójstwom. (2020, July 3). https://ptzs.pl/wiedza-o-samobojstwach/slownik-suicydologii/ 

van Kleffens, T. (2005). Physicians’ evaluations of patients’ decisions to refuse oncological treatment. Journal of Medical Ethics, 31(3), 131–136. https://doi.org/10.1136/jme.2004.008755