Kto może prowadzić konsultacje psychologiczne i psychoterapię? Prawo zawodu psychologa
Psycholog, psychoterapeuta to w opinii społecznej zawody cieszące się zaufaniem i dyskrecją. Każdy, kto kiedykolwiek szukał wsparcia w zakresie zdrowia psychicznego, wie, jak trudno jest znaleźć „dobrego” specjalistę. Wiele osób nie ma pomysłu, od czego takie poszukiwania zacząć. Przeczesujemy Internet, pytamy znajomych, bo chcemy udać się do kogoś sprawdzonego i „z polecenia”. Jednak podstawowym, a nieoczywistym aspektem jest kwestia wykształcenia specjalisty. Dlaczego? W świetle obowiązującego prawa gabinet psychoterapeutyczny może otworzyć każdy, bez okazywania uprawnień. W tym artykule postaram się krótko wytłumaczyć, dlaczego tak jest i na co jako klienci powinniśmy zwracać uwagę.
Ochrona zdrowia psychicznego w świetle prawa
Cofnijmy się w czasie do roku 1994. W dzienniku ustaw pojawia się Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, której pierwsze założenia brzmią następująco:
Art. 2. 1. Ochrona zdrowia psychicznego obejmuje realizację zadań dotyczących w szczególności:
„1) promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym;
2) zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym;
3) kształtowania wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji.”
W świetle obowiązującej ustawy każdy obywatel ma prawo do korzystania z usług Poradni Zdrowia Psychicznego czy oddziałów psychiatrycznych, niezależnie od statusu ubezpieczenia. To, że sektor publiczny jest niewydolny, nie tylko w obszarze opieki zdrowia psychicznego, wie chyba każdy. Sektor prywatny stał się rozwiązaniem i ratunkiem dla wielu osób. Mimo jego wielu zalet narażony jest jednak na brak weryfikacji specjalistów.
Co prawo mówi o zawodzie psychologa?
Ustawa z 1994, choć obszerna, nie reguluje prawa do wykonywania zawodu specjalistów w zakresie ochrony zdrowia psychicznego. Tym miała zająć się ustawa spisana 6 lat później, w 2001 r. „Ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów”. Weszła w życie dopiero na początku 2006 r., natomiast nigdy nie powstały do niej przepisy wykonawcze ani nie został powołany samorząd. Jest zatem tzw. martwą ustawą, tym samym żaden psycholog w Polsce nie ma formalnie nadanego prawa do wykonywania zawodu.
Jak można się domyślać, po niemal 10 latach ustawa mogła stracić na aktualności. W 2015 roku Polskie Towarzystwo Psychologiczne przygotowało wstępną wersję projektu nowej ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. Założenia do nowej ustawy oraz uwagi do nich przekazywane do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej nigdy nie zostały opracowane ani poddane dalszej pracy legislacyjnej. Od 2018 roku w walkę o ustawę kontynuuje Ogólnopolski Związek Zawodowy Psychologów, którego działania można śledzić na stronie internetowej.
Skąd psychologowie wiedzą jak pracować?
Pośród całego chaosu legislacyjnego można zadać pytanie – to skąd psychologowie i psychoterapeuci wiedzą, co mają robić, jak zdobywać kwalifikacje i pracować poprawnie? To, na czym opierają się specjaliści zdrowia psychicznego to Kodeks etyczny psychologa, opracowany przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne (ostatnio nowelizowany w grudniu 2018 r.). Kodeks w zwięzły sposób określa kompetencje psychologa – to osoba, która ukończyła 5-letnie magisterskie studia na kierunku „psychologia”. Mówi o zasadach pracy, odpowiedzialności, uczciwości, poufności, a także o prawach odbiorcy działań psychologicznych oraz samych psychologów.
Etyka zawodowa to również jeden z obowiązkowych przedmiotów w trakcie studiów. To między innymi tam jako studenci rozważamy słuszność udzielania rad, np. czytając cykle „Psycholog radzi” w kolorowych gazetach. Rozmawiamy o kompetencjach psychologów, przypadkach łamania zasad poufności lub działania na niekorzyść pacjenta oraz rozumieniu ważnego podpunktu w kodeksie, mówiącym o „dążeniu do stałego rozwoju zawodowego i aktualizowania swojej wiedzy i umiejętności profesjonalnych, korzystając z dorobku nauki”.
Co brak ustawy o zawodzie psychologa oznacza dla pacjentów/ klientów?
To, co moim zdaniem szczególnie warto podkreślić, zostało również zawarte w założeniach do projektu nowej ustawy o zawodzie psychologa, z 2015 r.:
„Przede wszystkim ukończenie studiów wyższych nie gwarantuje wysokiego poziomu wiedzy i kompetencji posiadanych przez psychologów. Dziedzina nauki, jaką jest psychologia, podobnie jak medycyna, podlega dynamicznym zmianom. W miarę rozwoju wiedzy o człowieku i odkrywania nowych metod postępowania to, co jeszcze stosunkowo niedawno uważano za skuteczne, okazuje się nieużyteczne, szkodliwe lub mało efektywne. Współczesne, szybkie tempo postępu naukowego powoduje, że wiedza uzyskana m.in. podczas studiów akademickich stopniowo traci aktualność. Dlatego psycholog, aby nadal pozostać profesjonalistą, musi stale śledzić postępy wiedzy psychologicznej, uaktualniać posiadaną wiedzę i podnosić kwalifikacje zawodowe. […] W konsekwencji gwarantuje to bezpieczeństwo osobom korzystającym z ich usług."
Reasumując, samo ukończenie studiów nie powinno predysponować do wykonywania tak szczególnego i intymnego zawodu. Co więcej, historia zna przypadki osób praktykujących, które nie ukończyły wymaganych studiów. Potrzebujemy również wytycznych odnoszących się do realizacji szkolenia psychoterapeutycznego, w szczególności zasad określających kto może je rozpocząć, jak długo powinno trwać, jak powinna wyglądać superwizja i kształcenie w trakcie szkolenia.
Co mogę zrobić jako pacjent/ klient?
Niestety nie istnieje żaden rejestr ogólny psychologów ani przyznawane prawo do wykonywania zawodu. Poszczególne towarzystwa psychoterapeutyczne (np. Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej) posiadają rejestr certyfikowanych psychoterapeutów, w którym znajdują się osoby po 4-letnim szkoleniu specjalistycznym.
Większość specjalistów przyjmujących w prywatnych gabinetach ma zamieszczone informacje o kwalifikacjach, np. na stronie internetowej. Warto zwrócić uwagę na ukończone studia i szkolenia, gdzie dany specjalista zdobywał doświadczenie (np. staże w szpitalach i innych placówkach), w jakich miejscach pracował. Większe gabinety psychoterapeutyczne zazwyczaj również sprawdzają dokumenty potwierdzające kompetencje swoich pracowników, co może być bardziej wiarygodne, niż uwierzenie „na słowo”. Natomiast na portalu TwojPsycholog.pl każdy specjalista przechodzi weryfikację prowadzoną przez administratora portalu (np. poprzez okazanie dyplomu ukończenia studiów).
Każda osoba korzystająca z usług psychologa lub psychoterapeuty ma prawo poddać w wątpliwość sposób pracy specjalisty, dlatego warto znać różnice między zakresem kompetencji tych zawodów, różnicą pomiędzy poradnictwem psychologicznym a psychoterapią, czy co powinno zawierać się w kontrakcie terapeutycznym. Czekając na oficjalne ustawodawstwo, warto być czujnym i obserwować sposób pracy specjalistów, a tych samozwańczych omijać szerokim łukiem.
Bibliografia:
Komentarze (0)