Wiercipięty i niebieskie migdały - objawy ADHD
Zrozumienie ADHD (w ICD-10 oraz ICD-11 ADHD określono jako zaburzenie aktywności i uwagi, F.90) może być wyzwaniem, ponieważ jego objawy są podobne do zachowań, które występują u wszystkich z nas: zgubione klucze, myślenie o niebieskich migdałach, prokrastynacja. Skoro więc większość społeczeństwa żyje z tym, czym różnią się od niej osoby neuroatypowe (czyli osoby z mózgami różniącymi się od statystycznych mózgów)?
Dodatkowo podobieństwo symptomów ADHD (dodajmy, że chodzi o symptomy widoczne gołym okiem, a nie te, których postronny obserwator nie zauważa) sprawia, że doświadczenie osób z ADHD jest często bagatelizowane. Nie dostają one wsparcia (leczenia), które w znaczący sposób mogłoby się przyczynić do poprawy ich funkcjonowania oraz wzrostu komfortu psychicznego.
Co znaczy skrót ADHD?
Zanim zaczniemy wyjaśniać sobie mechanizm powstawania ADHD, zobaczmy, co mówi nam o nim skrót:
Attention (uwaga)
Deficit (deficyt)
Hyperactivity (nadpobudliwość)
Disorder (zaburzenie)
Dowiadujemy się więc, że ADHD to zaburzenie, które polega na nadpobudliwości i braku uwagi. Niestety nazwa ADHD została wymyślona u progu badań nad tym fenomenem i nie do końca oddaje to, czym ADHD tak naprawdę jest. Przyjrzyjmy się więc składowym nazwy po kolei, by jak najlepiej zrozumieć jej nieścisłości.
Czy deficyt uwagi to objaw ADHD?
O ile być może pierwszym naszym skojarzeniem, kiedy słyszymy ADHD jest niegrzeczny chłopiec, do którego nauczyciel musi sto razy powtarzać, o tyle nie jest to pełnia obrazu osób z ADHD. ADHD może mieć także jego wzorowo ucząca się koleżanka, której nauka ulubionych przedmiotów przychodzi z łatwością, jednak podczas mniej interesujących ją lekcji odpływa i później nadrabia je, poświęcając długie godziny na pracę domową.
ADHD to nie jest deficyt uwagi.
ADHD to trudność w regulowaniu uwagi.
Gdyby uwaga była wodą, ADHD byłoby rzeką, która zmiata ze swojej drogi wszelkie zapory, wały retencyjne i tamy. (Nie traćcie jednak nadziei, dalej opowiemy sobie o tym, jak te tamy można wzmacniać. Uwaga: nie do końca działają sposoby, które działają na koncentrację u osoby bez ADHD). Problemy z regulacją uwagi stoją też za jedną supermocy osób z ADHD (tak, tak, supermocy, będzie o nich cały artykuł!), jaką jest umiejętność wyjątkowo intensywnego skupienia uwagi. Osoby z ADHD potrafią spędzić cały dzień, oddając się jednemu zadaniu, zapominając o jedzeniu, do toalety chodząc tylko w ostateczności.
Umiejętność regulowania uwagi jest jedną z funkcji wykonawczych. Funkcje wykonawcze to taki system zarządzający w naszym mózgu. Spośród wielu możliwych działań pomaga on nam priorytetyzować te dla nas najważniejsze, planować je i wykonać (np. kupienie składników potrzebnych do zrobienia kolacji). Pozwala nam także odrzucić kuszące wizje działań przyjemniejszych i dokończyć to, co zaczęliśmy (czyli nie siadamy do ulubionej gry na pół nocy, a potem nie martwimy się, że wszystkie sklepy są już zamknięte, a my nie mamy co jeść). Części mózgu odpowiedzialne za funkcje wykonawcze rozwijają się o wiele wolniej u osób z ADHD niż u osób neurotypowych. Dodatkowo osoby z ADHD mają zmniejszony poziom dopaminy i norefedryny, które usprawniają działanie funkcji wykonawczych.
Nadpobudliwość i impulsywność
Bardzo ważne jest, by zrozumieć, że termin „nadpobudliwość” nie oznacza jedynie nadpobudliwości ruchowej. Jeszcze raz: postronny obserwator może w ogóle nie zauważać żadnych objawów nadpobudliwości. ADHD może wyglądać jak wiercące się w poczekalni dziecko, może też wyglądać jak wykładowca, który gubi wątki, bo zafascynowany pogłębia poboczne zagadnienia. Ta „wewnętrzna nadpobudliwość” znana jest w piśmiennictwie anglosaskim jako internal restlessness, co w luźnym tłumaczeniu może brzmieć jako wewnętrzna niemożność osiągnięcia spokoju. W tym miejscu warto zauważyć, że doświadczenie wewnętrznego wręcz przymusu do poruszania się czy brak możliwości zahamowania myśli, bywa wyczerpująca. Szczególnie wyczerpującymi mogą okazać się przestrzenie, wydarzenia, podczas których nie ma możliwości nawet w małym stopniu dać upustu energii, która charakteryzuje osoby z ADHD. (Przypomnijmy, że hamowanie działań jest jedną z funkcji wykonawczych, z którymi jak się wcześniej dowiedzieliśmy, osoby z ADHD mogą mieć trudności).
Niektóre objawy nadpobudliwości przejawiają się w emocjonalnej sferze życia, sprawiając, że osoby z ADHD są bardziej wrażliwe na bodźce emocjonalne i impulsywniej reagują. Potrzeba dużej dojrzałości rodziców i nauczycieli czy fachowej wiedzy specjalistów, by nauczyć dziecko (ale także osobę dorosłą) regulacji swoich uczuć. Warto wiedzieć, że z powodu swojej wrażliwości, ale także relacji z otoczeniem, które często stygmatyzuje ADHD, osoby z ADHD mogą przejawiać dużą wrażliwość na odrzucenie, która sprawia, że jeszcze trudniej może być im poradzić sobie z intensywnymi uczuciami (przypomnij sobie, proszę, czy łatwiej jest Ci radzić sobie ze złością, kiedy czujesz się bezpiecznie w danej relacji, czy kiedy obawiasz się, że Twoje uczucia zostaną zbagatelizowane/wyśmiane/niewzięte pod uwagę).
Czy ADHD to zaburzenie?
ADHD, szczególnie nierozpoznane i niezrozumiane, potrafi uprzykrzyć życie, a nawet wpłynąć na obraz siebie osoby, której ta przypadłość dotyczy. ADHD musi na ten moment nosić łatkę zaburzenia, ponieważ dzięki temu jest wpisane do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, może zostać rozpoznane, a osoba, która ma ADHD może dostać odpowiednie wsparcie (farmakologiczne, psychoedukacyjne lub mieszane). Wpływ ADHD na życie osób jest niezaprzeczalny. Wielu osobom jest trudno, ponieważ żyjemy w świecie niedostosowanym do neuroróżnorodności.
To, że mózgi osób z ADHD różnią się od mózgów przeciętnych obywateli, nie oznacza, że są gorsze. Są zwyczajnie inne. Mogą potrzebować innego trybu pracy, ale nie znaczy to, że są mniej inteligentne. Mogą przeżywać silniej swoje uczucia, ale także wyciągać z nich potrzebne nam wszystkim wnioski (w końcu taka jest rola uczuć: komunikują nam o tym, że dzieje się coś ważnego). Czy w końcu: mogą nie zapamiętać listy zakupów, ale być niesamowitymi osobami eksperckimi w dziedzinie, którą zajmują się w życiu zawodowym. Kolejne artykuły będą przybliżały techniki regulacji emocji i uwagi, które mogą okazać się wsparciem dla osób z ADHD oraz pogłębiać supermoce, o których wspomniałam wyżej.
Zazwyczaj, kiedy rozpoznaje się ADHD rozpoznaje się któryś z jego typów: z przewagą nadpobudliwości, z przewagą nieuwagi lub mieszany. Warto pamiętać, że nie jest to rozpoznanie na całe życie. U części osób wraz z upływem lat (nie sądźmy jednak, że po 18 ADHD magicznie zniknie) objawy ustępują lub maleją na tyle, że nie potrzebują już wsparcia farmakologicznego. Część z osób może mieć takie doświadczenie, że zmieniają się typy ADHD: o ile kiedyś trudniej im było usiedzieć w miejscu, o tyle teraz ciężej im jest zebrać myśli do kupy.
Bibliografia:
World Health Organization. (1993). The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: diagnostic criteria for research (Vol. 2). World Health Organization.
Link do opublikowanej części ICD11 o ADHD: https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f821852937
https://childmind.org/article/hyperfocus-the-flip-side-of-adhd/
Komentarze (0)