Wsparcie grupowe - czym jest, jakie są rodzaje i kto może skorzystać?

W ostatnich latach rośnie zapotrzebowanie na pomoc psychologiczną i psychoterapeutyczną. Coraz więcej osób doświadcza trudności emocjonalnych, kryzysów życiowych czy stanów lękowych w dobie szybko zmieniającego się świata. Jednocześnie świadomość na temat zdrowia psychicznego wzrasta, a rozmowa o problemach przestaje być tematem tabu. 

Niestety, mimo większej otwartości i potrzeby korzystania z pomocy specjalistów, a także rosnącej liczby ośrodków i prywatnych gabinetów, dostęp do psychoterapii indywidualnej wciąż bywa ograniczony. Wiele osób nie może pozwolić sobie na regularne sesje ze względu na wysokie koszty odpłatnej terapii. Jednocześnie publiczna ochrona zdrowia często nie nadąża za rosnącym zapotrzebowaniem, co skutkuje długimi kolejkami, gdzie czas oczekiwania na psychoterapię indywidualną w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia może sięgać od kilku do nawet kilkunastu lat. W efekcie wiele osób pozostaje bez profesjonalnej pomocy i wsparcia, którego bardzo potrzebują.

W tym kontekście psychoterapia grupowa staje się cenną i często bardziej dostępną alternatywą. To forma pracy terapeutycznej, która może być równie skuteczna, jak terapia indywidualna, a przy tym mniej kosztowna i krótsza. Warto więc przyjrzeć się bliżej temu, czym jest psychoterapia grupowa, jak przebiega i komu może pomóc.  

*W tym artykule słowa „terapia” i „psychoterapia” najczęściej zostają używane zamiennie. Terapia może jednak oznaczać cały wachlarz oddziaływań psychologicznych/pomocowych, w tym, np. ogólny plan pomocy dla danej osoby. Psychoterapia jest, natomiast, głębokim, ramowym procesem wspierającym leczenie zaburzeń i trudności, prowadzonym przez psychoterapeutę.

Częste mity na temat psychoterapii grupowej

Psychoterapia grupowa wciąż bywa owiana różnymi mitami lub błędnymi przekonaniami, które potrafią skutecznie zniechęcić do skorzystania z tej formy pomocy.

• Jednym z najczęstszych przekonań jest to, że „w grupie trzeba się od razu otwierać przed obcymi”, co nie jest prawdą. Nikt nie zmusza uczestników do dzielenia się czymś, na co nie są aktualnie gotowi. Jednak podobnie jak w terapii indywidualnej — bez poruszania trudnych, czasem bardzo bolesnych tematów trudno wprowadzać zmiany. Dlatego terapia grupowa, jak każdy inny proces terapeutyczny, wymagać będzie stopniowego otwierania się.  

Często od osób, które zgłaszają się po pomoc, można usłyszeć, że boją się otwierać przed obcymi ludźmi ze względu, np. na lęk przed oceną ze strony innych, co paradoksalnie mogłoby stanowić element pracy terapeutycznej u tych osób. Świadomość lęku w relacjach może stanowić punkt wyjścia do dalszej pracy terapeutycznej, gdzie w zależności od metody terapeutycznej, ale w bezpiecznych warunkach, można przyglądać się z czego ów lęk wynika i pracować nad tym z pomocą osób, które być może mają podobnie.  

• Niektórzy wyrażają także obawę, że w terapii grupowej nie będzie wystarczająco dużo czasu na omówienie zgłaszanych trudności i problemów. To przekonanie jest o tyle prawdziwe, że czas w terapii grupowej dzielony jest między kilkoma lub kilkunastoma osobami, a jednocześnie każdy uczestnik grupy ma swoją „chwilę” i leczący może okazać się już sam kontakt z innymi ludźmi i towarzyszenie w procesie omawiania ich doświadczeń.  

• Zdarza się też myślenie, że grupa to miejsce dla „bardzo poważnych przypadków”, co może być kojarzone z pobytem w oddziale psychiatrycznym, a tymczasem do grupy terapeutycznej zgłaszają się osoby z bardzo różnymi wyzwaniami — często podobnymi do naszych, a profil grupy będzie zależeć od specyfiki miejsca prowadzonych oddziaływań terapeutycznych.  

Większość obaw wynika z niewiedzy lub wyobrażeń, dlatego warto przyjrzeć się terapii grupowej bez uprzedzeń — może się okazać, że to dokładnie to, czego potrzebujemy. Ponadto terapia grupowa może być tak samo skuteczna, jak indywidualna w pracy z różnorodnymi trudnościami psychicznymi i emocjonalnymi. W wielu przypadkach grupy mogą być nawet skuteczniejsze niż terapia indywidualna, dzięki poczuciu wspólnoty, przynosząc przy tym szybsze efekty (Pappas, 2023).  

Warto zaznaczyć, że aktualne badania potwierdzają skuteczność psychoterapii grupowej w leczeniu różnych zaburzeń psychicznych (Barkowski i in., 2016; Tavares i Barbosa, 2018). Terapia grupowa może być równie skuteczna, jak inne metody leczenia w redukcji objawów poszczególnych zaburzeń, a efekty mogą utrzymywać się długo po jej zakończeniu. Co więcej, korzystne zmiany, uzyskiwane w stosunkowo krótkim czasie, mogą prowadzić nie tylko do złagodzenia objawów, ale przyczyniać się także do zmian w zakresie cech osobowości (Mielimąka i in., 2015; Sieradzki, Szechiński i Małyszczak, 2017). Należy jednak jeszcze na wstępie zaznaczyć, że podobnie jak w przypadku terapii indywidualnej, terapię grupową należy rozumieć jako proces leczenia, który opiera się na wybranych założeniach teoretycznych oraz uznanych i sprawdzonych metodach pracy psychoterapeutycznej.

Jednocześnie poza psychoterapią grupową można spotkać się z wieloma innymi oddziaływaniami grupowymi, np. grupy wsparcia, grupy psychoedukacyjne czy warsztaty terapii zajęciowej, które również działają i wykorzystywane są w obszarze zdrowia psychicznego, które opisane zostaną w dalszej części tego artykułu.  

Kto może skorzystać z terapii grupowej?  

Wydaje się, że z terapii grupowej może skorzystać każda osoba, która jest zmotywowana do podjęcia takiej opcji. Jednak w zależności od zgłaszanego problemu nie wszystkie rodzaje terapii mogą okazać się skuteczne lub przynoszące pożądane efekty.

Kwalifikacja do grupy

Proces psychoterapii grupowej zwykle poprzedzony jest procesem kwalifikacji — podobnie jak w terapii indywidualnej, jest to kilka spotkań z osobą prowadzącą terapię lub wybranymi członkami  zespołu terapeutycznego. W czasie takich konsultacji jest czas na zapoznanie się z osobą chcącą podjąć terapię, jak i osobą prowadzącą.

W trakcie kwalifikacji najczęściej zbierany jest wywiad, poznając wybrane istotne wydarzenia z życia pacjenta. To również możliwość rozmowy na temat aktualnych trudności w życiu osoby zmagającej się z jakiegoś rodzaju kryzysem psychicznym. Podczas konsultacji kwalifikujących do terapii omawiana jest często motywacja pacjentów do pracy nad sobą w odniesieniu do zgłaszanych problemów. Co więcej, omawiane są często spodziewane efekty terapii, próbując odpowiedzieć na pytanie, jak bardzo terapia grupowa może być odpowiednią formą pracy nad sobą i opisywanymi problemami.  

Zwraca się uwagę na to, że w przypadku, kiedy ktoś zmaga się z poważnym kryzysem życiowym, może wymagać, bardziej niż terapii grupowej, wsparcia i/lub pomocy psychologicznej w ramach interwencji kryzysowej czy też kontaktu indywidualnego z psychologiem lub psychoterapeutą. Również osoby, które zmagają się z nadmierną impulsywnością, problemami z agresją, mogąc stanowić zagrożenie (w tym również ograniczać, np. poczucie komfortu) dla innych osób w grupie, mogą wymagać innych oddziaływań w ramach pracy indywidualnej, chyba że chciałyby podjąć terapię grupową adresowaną właśnie dla osób z podobnymi problemami.

Podobnie w przypadku osób zmagających się z problemem nadużywania i uzależnienia od substancji psychoaktywnych (m.in. alkoholu i/lub narkotyków) lub uzależnienia behawioralnego (np. hazardu). W pracy terapeutycznej zakłada się, że problem uzależnienia powinien podlegać terapii nastawionej na leczenie mechanizmów uzależnienia konkretnej osoby. Należy tutaj jednak zwrócić uwagę na fakt, że osoby zmagające się z problemem uzależnienia często mogą skorzystać właśnie z oddziaływań grupowych — terapii grupowej, grup wsparcia i grup samopomocowych (np. grupy AA — Anonimowi Alkoholicy lub NA — Anonimowi Narkomanii), nastawionych na pomoc i leczenie osób dotkniętych problemem uzależnienia.  

Właśnie dlatego podjęcie terapii grupowej zwykle poprzedzone jest procesem kwalifikacji, dzięki któremu można zastanowić się, czy dana forma terapii jest tą, która może w efektywny sposób pomóc danej osobie. Pozwala to także dobrać odpowiednią metodę leczenia oraz przy wsparciu kompetentnej osoby — psychologa i/lub psychoterapeuty — zaplanować dalszy proces wsparcia, uwzględniając potrzeby pacjenta. Ponadto, proces kwalifikacji służy również temu, żeby wykluczyć możliwie jak najwięcej czynników, które mogą zakłócić proces terapii, przyczynić się do jej przerwania lub wystąpienia efektów niepożądanych terapii, których nie można przewidzieć lub skontrolować ze względu na niewłaściwą formę lub metodę leczenia.  

Czy to moment na terapię lub wizytę u psychologa?

Darmowy test „Czy to moment na terapię?” to narzędzie stworzone z myślą o Twoim samopoczuciu. Składa się z 18 pytań i pomaga łagodnie przyjrzeć się sobie. Wynik może być impulsem do rozmowy z psychologiem, psychoterapeutą i zadbania o siebie.

Zrób test, aby dowiedzieć się czy to moment na terapie

Kontrakt

Zakończenie procesu kwalifikacji często związane jest z omówieniem kontraktu terapeutycznego. Dla uczestników grupy często wyzwaniem jest pogodzenie różnych zobowiązań (np. pracy lub opieki nad dziećmi) z obowiązującym harmonogramem sesji, które często są odgórnie narzucone. W przeciwieństwie do terapii indywidualnej, wymaga to niekiedy więcej elastyczności i konieczności dostosowania się uczestników grupy.

W różnych grupach mogą obowiązywać różne zasady i sposoby pracy. Różna może być także aktywność samego terapeuty lub terapeutów, a poszczególne terapie grupowe będą kładły nacisk na różną problematykę, w zależności od tego, jaka metoda pracy, podejście (nurt psychoterapii) obowiązują w grupie oraz do kogo jest ona adresowana, tj. do jakiej grupy pacjentów i potencjalnych uczestników grupy.  

Podsumowując, psychoterapia grupowa może być pomocna dla różnych osób — niezależnie od wieku, doświadczeń czy rodzaju trudności. Może stanowić dobre rozwiązanie zarówno dla tych, którzy dopiero zaczynają swoją drogę w psychoterapii, jak i dla osób, które mają już za sobą, np. indywidualną i chcą pogłębić swoją pracę nad sobą. Grupa daje nie tylko możliwość rozmowy o tym, co trudne, ale też poczucie wspólnoty, zrozumienia i nadziei. 

Rodzaje terapii grupowej  

Jak już wyżej zostało wstępnie opisane, terapia grupowa może różnie wyglądać, a wszystko będzie zależeć od celu i sposobu prowadzenia terapii, co będzie przekładać się także na przebieg spotkań grupowych i cały proces. Niektóre grupy terapeutyczne będą skupiać się bardziej na wsparciu emocjonalnym, inne uczą konkretnych umiejętności, a jeszcze inne nastawione będą na głębsze zrozumienie siebie i własnego funkcjonowania w relacjach z innymi. Warto wiedzieć, czym różnią się wybrane formy pomocy, poznając ich ogólną specyfikę.  

Grupa zamknięta vs otwarta

Na początku warto dokonać rozróżnienia między grupą zamkniętą i otwartą.

• Grupa  zamknięta charakteryzuje się tym, że osoby uczestniczące w terapii dołączają na początku i pozostają w niej przez cały czas trwania procesu. Proces ten zwykle jest określony w czasie, np. spotkania (sesje) odbywające się raz lub kilka razy w tygodniu, przez kilka miesięcy, rok lub więcej, w zależności od początkowych ustaleń. W trakcie trwania takiego procesu, do grupy nikt nowy nie dołącza. Taki rodzaj pracy terapeutycznej może być dobrym rozwiązaniem dla osób, które potrzebują stabilności i chciałyby głębiej pracować, np. nad relacjami lub proponowane przez osoby prowadzące oddziaływania mają określony plan lub scenariusz pracy grupowej, co wymaga od osób uczestniczących przejścia zaplanowanego procesu w celu uzyskania efektów terapeutycznych.  

Z takim rodzajem terapii częściej jednak możemy spotkać się w prywatnych ośrodkach, gabinetach lub zespołach gabinetów terapeutycznych, w których psychoterapia jest świadczona odpłatnie.  

• Grupa otwarta zakłada, że osoby uczestniczące w terapii mogą dołączać i opuszczać grupę w różnych momentach. Oznacza to, że kończąc proces terapii, pozostałe osoby mogą kontynuować pracę w grupie, ponieważ dołączyły później. W związku z tym, skład grupy zmienia się w czasie. Nie oznacza to jednak, że zawsze można dołączyć lub opuścić grupę w dowolnym momencie. Często wejście do grupy poprzedzone jest okresem oczekiwania w tzw. kolejce a także, na podstawie założeń i ustaleń dotyczących danej grupy, zakończenie i wyjście z grupy jest planowane z wyprzedzeniem lub podyktowane regulacjami, np. ze strony NFZ. Jak można się domyślić, taka forma terapii zapewnia ciągłość pracy grupowej, daje większą elastyczność, ale też może utrudniać budowanie głębszych więzi w grupie. 

Grupy otwarte są zdecydowanie częściej spotykane w psychoterapii prowadzonej w placówkach publicznej ochrony zdrowia, takich jak oddziały psychiatryczne i oddziały dzienne czy poradnie zdrowia psychicznego. Ten typ grupy jest również popularny w przypadku form wsparcia innych niż psychoterapia — jak grupy wsparcia czy grupy o charakterze psychoedukacyjnym.  

Miejsca, w których można skorzystać z pomocy grupowej

Warto w tym miejscu dokonać ogólnego rozróżnienia między poszczególnymi oddziałami, w ramach których organizowane są grupy terapeutyczne, często uzupełniane o inne oddziaływania pracy grupowej — poza psychoterapeutycznej.  

• Oddział psychiatryczny to oddział szpitalny, w którym przebywają osoby znajdujące się w kryzysie psychicznym, zmagające się z nasileniem objawów zaburzenia psychicznego, mogące czasem stanowić zagrożenie dla własnego/czyjegoś zdrowia lub życia. W ramach takiego oddziału pacjenci pozostają pod całodobową opieką personelu medycznego i terapeutycznego. W czasie pobytu główną formą leczenia jest farmakoterapia, ale w zależności od specyfiki danego oddziału pacjenci uczestniczą w terapiach grupowych, indywidualnych, terapii zajęciowej, grupach treningowych i psychoedukacyjnych.  

• Natomiast dzienny oddział psychiatryczny to miejsce, którego praca organizowana jest przy szpitalach lub poradniach i centrach zdrowia psychicznego. Osoby korzystające z usług takiego oddziału są w większym stopniu zdolne do bardziej samodzielnego funkcjonowania, pomimo występowania zaburzeń psychicznych. Na co dzień pacjenci przebywają w domu przychodząc do oddziału jedynie na czas organizowanych zajęć terapeutycznych.

Oferta oddziaływań terapeutycznych również będzie zależeć od profilu oddziału i tego, dla kogo są one adresowane. Na przykład, dzienny oddział ogólnopsychiatryczny będzie prowadził pomoc w zakresie zdrowia psychicznego dla osób różnymi problemami, poza diagnozą uzależnienia i niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowanym lub ciężkim. Dzienny oddział leczenia uzależnień będzie tym samym miejscem oferującym oddziaływania terapeutyczne dla osób z problemem uzależnienia. Natomiast terapia w ramach oddziału dziennego leczenia nerwic będzie koncentrować się na terapii osób z zaburzeniami lękowymi, emocjonalnymi i osobowości.  

Co ważne, w zależności od zgłaszanego problemu i trudności w sferze psychicznej lub społecznej, to psycholog, lekarz lub terapeuta powinien pomóc dokonać wyboru lub zalecić podjęcie leczenia i terapii w wybranym miejscu.  

Nurty w psychoterapii grupowej  

Podobnie jak w psychoterapii indywidualnej działanie danych procesów, zjawisk oraz sposobów pracy w psychoterapii grupowej będzie zależeć od kierunku i nurtu psychoterapeutycznego (Heszen-Celińska i Sęk, 2020). Możemy wyróżnić psychodynamiczną psychoterapię grupową, poznawczo-behawioralną, grupy prowadzone w nurcie Gestalt w ramach psychologii humanistycznej oraz grupową psychoterapię systemową. Zdarza się, że w wybranych ośrodkach i miejscach, gdzie prowadzona jest psychoterapia grupowa, łączone są różne podejścia, co przekłada się na stosowane w procesie metody pomocy. Wówczas mówimy o integracji podejść, co nazywane jest podejściem integracyjnym w psychoterapii.

Warto zaznaczyć, że bez względu na nurt psychoterapeutyczny elementami sprzyjającymi procesowi leczenia w każdej psychoterapii grupowej są:  

• poczucie przynależności i oparcia,  

• tworzenie norm zachowań społecznych,  

• możliwość uzyskania informacji zwrotnych wspomagających korektywne doświadczenia, 

• możliwość ćwiczenia nowych (często bardziej adaptacyjnych) ról i zachowań społecznych (Heszen-Celińska i Sęk, 2020).  

Zanim jednak ktoś zdecyduje się na udział w procesie psychoterapii grupowej, warto zacząć od zastanowienia się, czego poszukuje i co jest ważne w psychoterapii oraz na czym polegają aktualne trudności, ponieważ każdy nurt psychoterapeutyczny daje możliwość pracy w inny sposób oraz powala na realizację odmiennych celów. Poniżej przedstawiam ogólne założenia i główne cele wybranych podejść psychoterapii grupowej.  

• Psychodynamiczna psychoterapia grupowa, podobnie jak w psychoterapii indywidualnej, jest  podejściem w nastawionym na głębsze zrozumienie siebie, pomagając osobom uczestniczącym poznać działanie różnych myśli i emocji oraz motywów działania — często tych nieuświadomionych, a które odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu w relacjach z innymi na co dzień. Psychoterapia grupowa w ujęciu psychodynamicznym koncentruje się na rozpoznawaniu wewnętrznych konfliktów (dylematów), które powodują emocjonalne cierpienie, a rozumienie tych konfliktów oraz innych nieświadomych procesów psychicznych pozwala uzyskać ulgę w tym cierpieniu.

Ponadto, ten rodzaj psychoterapii pozwala na rozwijanie zdrowszych sposobów bycia w relacjach poprzez kontakt z grupą i analizę sposobów wchodzenia w te relacje, sposobów komunikacji i trudności w kontaktach z innymi. Poprzez poszerzanie sposobu myślenia o sobie i innych ludziach zwiększa się elastyczność psychiczna, co może ułatwiać adaptację do różnych sytuacji i lepsze radzenie sobie z problemami. Ponieważ psychodynamiczna psychoterapia grupowa korzysta z metod pracy i teorii wywodzących się z psychoanalizy, w procesie często dokonuje się analizy wydarzeń z przeszłości (z dzieciństwa) oraz kluczowych relacji (z rodzicem lub opiekunem), dając możliwość zrozumienia wpływu tych doświadczeń na dorosłe życie i podjęcia refleksji nad powtarzaniem pewnych schematów i sposobów działania.

Kluczowa w tej formie pracy psychoterapeutycznej jest obecność i aktywny udział innych osób uczestniczących, którzy stanowią źródło informacji zwrotnych tak ważnych do osiągnięcia zrozumienia siebie i zmiany.  

Psychodynamiczna psychoterapia grupowa znajduje zastosowanie w przypadku leczenia osób z zaburzeniami osobowości, zaburzeniami lękowymi i nastroju (np. w przypadku zaburzeń depresyjno-lękowych). Mogą z niej również skorzystać osoby, u których nie występują objawy zaburzeń psychicznych, a które poszukują możliwości lepszego zrozumienia siebie i własnego funkcjonowania w relacjach z innymi.  

Psychoterapia psychodynamiczna

Powtarzasz te same schematy? Psychoterapia psychodynamiczna to klucz do zrozumienia nieświadomych sił kierujących życiem. Odkryj źródła swoich lęków, trudnych relacji i ograniczających przekonań. Uwolnij się od przeszłości i stwórz nową, świadomą historię.

Dowiedz się więcej

• Nieco odmienne cele i sposób pracy psychoterapeutycznej możemy spotkać w ramach poznawczo-behawioralnej psychoterapii grupowej, której cele koncentrują się na praktycznej pomocy osobom uczestniczącym w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi i zachowaniami. Podobnie jak w psychoterapii indywidualnej, nacisk kładzie się na modyfikację postaw i działań poprzez rozumienie zależności (pewnego sensu mostów między punktem A i B) między myślami, emocjami i zachowaniami. W toku psychoterapii dąży się do identyfikowania i zmiany nieadaptacyjnych (utrudniających/uniemożliwiających zdrowe dostosowywanie do trudności, sytuacji życiowych itp.) schematów myślowych oraz rozwijanie zdrowych strategii radzenia sobie, np. z lękiem, stresem czy objawami depresji. Psychoterapia grupowa w ujęciu poznawczo-behawioralnym daje również możliwość ćwiczenia nowych umiejętności w bezpiecznym środowisku grupy, gdzie osoby uczestniczące mogą wzajemnie na sobie „testować” nowe sposoby myślenia i zachowania, wykorzystując grupę jako „arenę” do angażowania się w „eksperymenty” behawioralne, a także uczenia się od innych (Thimm i Antones, 2014).

Psychoterapia poznawczo-behawioralna w formie grupowej może łączyć skuteczność psychoterapii indywidualnej, przynosząc szybkie efekty jej działania z siłą oddziaływań grupowych, oferując wsparcie, naukę bardziej realistycznego spojrzenia na siebie i otaczający świat, wykorzystując przy tym konkretne narzędzia. W toku psychoterapii mogą być proponowane różne rozwiązania lub sposoby pracy własnej — także w formie tzw. zadań domowych (Barkowski i in., 2016). 

Grupowa psychoterapia w podejściu poznawczo-behawioralnym znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu pacjentów dorosłych oraz dzieci i młodzieży z zaburzeniami nastroju, lękowymi, w tym zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi oraz fobiami specyficznymi. Ponadto, metody poznawczo-behawioralne często wykorzystywane są w psychoterapii grupowej adresowanej dla osób ze spektrum autyzmu i/lub ADHD, dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Co więcej, taka forma pracy psychoterapeutycznej może być skuteczna w leczeniu osób zmagających się z problemem uzależnienia, a nawet w pracy ze sprawcami przestępstw.  

Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Odzyskaj równowagę emocjonalną i naucz się zarządzać stresem, lękiem oraz negatywnymi myślami – CBT to droga do trwałej zmiany

Dowiedz się więcej

• Kolejnym podejściem, z którym możemy się spotkać w terapii grupowej, jest nurt humanistyczny oraz bliska temu pychoterapia grupowa w podejściu Gestalt, w której praca koncentruje się głównie na „tu i teraz”. Osoby uczestniczące w psychoterapii są zachęcane do dzielenia się swoimi aktualnymi przeżyciami, a zadaniem grupy jest wspieranie innych w odkrywaniu swoich potrzeb, zasobów i możliwości zmiany, celem pełniejszego doświadczania siebie i tego, co nas otacza, a także zwrócenie uwagi na zwiększanie świadomości swoich potrzeb i granic. W ramach tej formy psychoterapii grupowej możliwe jest korzystanie z ćwiczeń i technik pracy z ciałem, koncentrując się na gestach, występującym w czasie spotkań napięciu (fizycznym) i sposobach komunikacji niewerbalnej. Istotnym elementem pracy psychoterapeutycznej będzie skupienie na bezpośrednim doświadczaniu bazującym na przeżyciu emocjonalnym w atmosferze opartej na otwartości, ufności i bliskości.  

Psychoterapia Gestalt znajduje swoje zastosowanie w pracy z osobami z zaburzeniami osobowości, psychosomatycznymi (z objawami fizycznymi o podłożu psychologicznym), a także w leczeniu zaburzeń nastroju (depresji) i zaburzeń lękowych. Ta forma psychoterapii grupowej może stanowić także źródło rozwoju dla osób, u których nie występują zaburzenia psychiczne i/lub dla tych, których byliby zainteresowani pogłębieniem samorozwoju po zakończonych wcześniej procesach terapeutycznych.  

Psychoterapia Gestalt

Jeśli chcesz lepiej zrozumieć siebie, swoje emocje i potrzeby, psychoterapia Gestalt pomoże Ci doświadczyć tego, co dzieje się z Tobą „tu i teraz” – ucząc uważności, odpowiedzialności i budowania autentycznego kontaktu ze sobą i innymi.

Dowiedz się więcej

• Psychoterapia grupowa w podejściu systemowym opiera się na założeniu, że człowiek funkcjonuje zawsze w określonym systemie — rodzinnym, związkach, środowisku społecznym, a relacje te mają duży wpływ na jego funkcjonowanie psychiczne. W pracy grupowej ważne jest więc nie tylko to, co przeżywa dana osoba, ale też jak wchodzi w relacje z innymi i jaką rolę przyjmuje w różnych „systemach”, w których żyje. Uczestnicy uczą się rozumieć swoje wzorce komunikacji, sposoby reagowania na konflikt czy bliskość oraz to, jak wpływają na nich inne osoby. Dzięki wsparciu w podejściu systemowym można zobaczyć, jak relacje wyglądają „w praktyce” i otrzymać od innych osób uczestniczących informacje zwrotne, czyli to, jak jest postrzegana i jak inni reagują. W grupie pracującej w nurcie systemowym istotnym będzie lepsze zrozumienie tego, co dzieje się w obecnych relacjach i co można zrobić, by działały lepiej, bardziej niż analizowanie doświadczeń i relacji z przeszłości, co nie pozostaje jednak bez znaczenia.  Praca skupia się na poprawie komunikacji, zwiększeniu świadomości emocjonalnej i odpowiedzialności za własne wybory.  

Z psychoterapii systemowej w formie grupowej mogą skorzystać zarówno osoby indywidualne, jak i pary czy członkowie rodzin — w zależności od konkretnej grupy i tego, do kogo jest adresowana. Podejście to może być stosowane w pracy z osobami, które doświadczają trudności w relacjach partnerskich, rodzinnych, zawodowych, ale również z osobami pochodzącymi z rodzin dysfunkcjonalnych (np. gdzie obecne było uzależnienie, niepełna rodzina itd.) czy zmagającymi się z poczuciem osamotnienia. Zdarza się, że podejście systemowe w psychoterapii grupowej jest łączone z nurtem psychodynamicznym, czerpiąc z rozumienia i metod pracy z tych dwóch podejść. 

Psychoterapia systemowa

​Jeśli odczuwasz napięcie, masz trudności w relacjach z bliskimi lub często pojawiają się konflikty – terapia pomoże Ci zrozumieć mechanizmy wpływające na Twoje interakcje. Nauczysz się rozwiązywać konflikty, poprawiać komunikację i budować zdrowsze więzi.

Dowiedz się więcej

• Zdarza się również, że w ramach psychoterapii grupowej stosowane są oddziaływania, które określane są mianem psychodramy. Jest to specyficzna forma wsparcia i metoda pracy psychoterapeutycznej, w czasie której, poza rozmową z innymi o trudnościach i problemach, zaprasza się osoby uczestniczące w grupie do odgrywania różnych scen i ról. Może to przypominać w swej formie „teatr”, który pozwala zrozumieć emocje, uwolnić napięcia oraz odnaleźć nowe sposoby działania w relacjach z innymi, gdzie przestrzeń sali terapeutycznej staje się pewnego rodzaju sceną, na której pacjenci odgrywają różne postacie, role i historie. Jednocześnie nie wymaga to od osób uczestniczących żadnych zdolności aktorskich. Wystarczająca będzie chęć spróbowania spojrzenia na siebie z innej perspektywy i otwartość na nowe doświadczenie, które posiada walor terapeutyczny. Psychodrama może być przez to bardzo poruszającym doświadczeniem, a badania wskazują na szerokie zastosowanie tej techniki psychoterapeutycznej w ramach opieki psychiatrycznej w leczeniu osób cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych. Ponadto psychodrama może być stosowana w terapiach grupowych jako część planów rozwoju osobistego, mając na celu, np. poprawę umiejętności społecznych lub zmianę postaw (Olsson, 2018; López González, Morales-Landazábal i Topa, 2021).  

Zwróć uwagę! Co istotne, należy odróżnić psychodramę od ustawień systemowych (inaczej też ustawień Hellingera lub hellingerowskich), które w ostatnim czasie zyskują na popularności. Warto zwrócić uwagę, że ustawienia systemowe to metoda, która nie jest uznawana ani za metodę leczenia, ani za psychoterapię i nie ma naukowo potwierdzonej skuteczności działania. Ponadto ustawienia często mogą być prowadzone przez osoby nieposiadające merytorycznego i praktycznego przygotowania psychologicznego lub psychoterapeutycznego. W przeciwieństwie do ustawień hellingerowskich, psychodrama jest prowadzona przez odpowiednio przygotowanych psychoterapeutów (nazywanych psychodramatystami), którzy ukończyli szkolenie z zakresu stosowania technik psychodramatycznych w oparciu o wypracowane i udokumentowane naukowo sposoby prowadzenia terapii. Osoby prowadzące psychodramę powinny również posiadać profesjonalną wiedzę i umiejętności na temat pracy psychoterapeutycznej z osobami zmagającymi się z zaburzeniami psychicznymi, dbając przy tym o bezpieczeństwo zarówno w trakcie, jak i po zastosowaniu technik psychodramatycznych w psychoterapii grupowej.

Kto prowadzi psychoterapię grupową?  

Warto w tym miejscu przyjrzeć się temu, kto prowadzi psychoterapię grupową. Podobnie jak w psychoterapii indywidualnej, forma grupowa musi być prowadzona przez osoby, które posiadają odpowiednie przygotowanie psychoterapeutyczne poprzez uczestnictwo i ukończenie całościowego kursu/szkolenia w tym zakresie. Wiele szkół psychoterapii, które są akredytowane przez uznane towarzystwa zrzeszające specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego (np. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Polskie Towarzystwo Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej i inne) przygotowują adeptów psychoterapii do pracy indywidualnej oraz grupowej. W zależności od wykształcenia bazowego najczęściej terapia grupowa prowadzona jest przez osobę, która posiada również wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki lub  medycyny. W zależności od wykształcenia psychoterapeutów, wsparcie grupowe będzie prowadzone w określonym nurcie, które zostały opisane wyżej.  

Często w psychoterapii grupowej można spotkać się z tym, że jest prowadzona przez co najmniej dwóch psychoterapeutów. Oznacza to, że prowadzą sesje terapeutyczne w tzw. koterapii, stosując odpowiednie techniki pracy terapeutycznej, komentując i odnosząc się do wypowiedzi innych osób, proponując wybrane metody pracy, ale przede wszystkim uważnie obserwując proces psychoterapeutyczny i sposób pracy całej grupy, dbając o bezpieczeństwo osób uczestniczących. W takiej koterapii psychoterapeuci mogą ze sobą nawiązywać dialog również w trakcie sesji terapeutycznych, co dla osób uczestniczących może stać się źródłem inspiracji i informacji o tym, jak może wyglądać prawidłowy sposób komunikowania się i wymiany myśli.

Obecność dwóch psychoterapeutów w grupie powoduje także, że uwaga, której wymagają osoby uczestniczące w procesie, rozkłada się na więcej niż jedną osobę. Poza tym, koterapia może być też bardzo wspierająca dla samych prowadzących, dając możliwość konsultowania się i dzielenia odpowiedzialności za proces grupy, co przekładać się będzie na ich efektywność pracy. Psychoterapeuci mogą również w tej formie współpracy wymieniać się wzajemnie spostrzeżeniami, uwagami i własnymi odczuciami poza sesjami, co przekłada się na kolejne oddziaływania i proponowane przez nich metody pracy, które mogą być bardziej adekwatne do zapotrzebowania członków grupy.  

Inne oddziaływania grupowe  

Chociaż psychoterapia grupowa jest jedną z najbardziej znanych form pracy w grupie, to nie jest jedyną możliwością, z której mogą korzystać osoby szukające pomocy i wsparcia. Istnieją inne  oddziaływania grupowe, które również mogą stanowić istotne wsparcie w procesie rozwoju,  poprawy samopoczucia i budowania relacji z innymi ludźmi.

W zależności od potrzeb i sytuacji życiowej niektóre osoby bardziej niż z psychoterapii mogą skorzystać z udziału w grupie wsparcia, grupie samopomocowej, w zajęciach arteterapeutycznych lub warsztatach terapii zajęciowej, lub treningu umiejętności społecznych, które często stanowią bardzo dobre uzupełnienie procesu psychoterapeutycznego i często są ze sobą łączone lub przebiegają równolegle. Te formy pracy  grupowej często nie wymagają diagnozy czy pogłębionej pracy nad sobą, ale mogą przynosić ulgę, dając poczucie wspólnoty z innymi osobami, które zmagają się z podobnymi wyzwaniami i trudnościami w życiu. Każde z tych oddziaływań różni się celem, sposobem prowadzenia i przygotowaniem osób, które je prowadzą. Dlatego też warto wiedzieć, czym różnią się i jak mogą wspierać proces zdrowienia lub uchronić przed pogłębieniem problemów w codziennym funkcjonowaniu. W dalszej części opisane zostaną wybrane rodzaje pracy grupowej, innej niż psychoterapia. 

Grupa wsparcia

Jedną z form oddziaływań grupowych — poza psychoterapeutycznych — jest grupa wsparcia, która jest miejscem, gdzie spotykają się osoby przeżywające podobne trudności życiowe, np. zmaganie się z chorobą somatyczną, żałobą po stracie, przemocą w rodzinie, wykluczeniem i dyskryminacją itp. Istotą grupy wsparcia jest dzielenie się własnymi doświadczeniami i wzajemne wsparcie osób uczestniczących w spotkaniach grupy. Może stanowić bezpieczną przestrzeń, w której usłyszenie „ja też tak mam” może przynosić ulgę, kiedy słyszy się to od drugiej osoby, która ma podobne przeżycia, a niekoniecznie jest specjalistą (psychologiem lub lekarzem).

Tego typu grupy najczęściej prowadzone są przez psychologa, psychoterapeutę lub inną osobę z przygotowaniem do pracy pomocowej. Rolą osoby prowadzącej jest dbanie o bezpieczeństwo emocjonalne uczestników, uważne słuchanie, a czasem także wprowadzenie elementów psychoedukacji czy zaproponowanie konkretnych ćwiczeń, np. integrujących grupę. W odróżnieniu od psychoterapii grupowej, grupa wsparcia nie jest nastawiona na przepracowanie trudnych doświadczeń, uzyskiwanie wglądu, zmianę funkcjonowania w relacjach, ponieważ głównym celem będzie właśnie otrzymanie i/lub dawanie wsparcia emocjonalnego. Często takie grupy organizowane są przy wybranych ośrodkach terapeutycznych, ale także przez stowarzyszenia i fundacje, działające na rzecz osób zmagających się z wybranymi problemami.  

Grupa samopomocowa

Kolejnym rodzajem oddziaływań grupowych jest grupa samopomocowa. Może przypominać grupę wsparcia, ale działa na trochę innych zasadach. Zazwyczaj jest tworzona przez osoby, które przeszły podobne doświadczenia i chcą dzielić się tymi przeżyciami pokazując, co dla nich samych było pomocne. Takim doświadczeniem może być sytuacja choroby własnej lub bliskiej osoby, konflikty rodzinne, rozwód, ale przede wszystkim można skojarzyć grupy samopomocowe z grupami dla osób uzależnionych. Spotkania mają mniej formalny charakter i nie uczestniczy w nich raczej specjalista — psycholog lub psychoterapeuta, ponieważ grupa opiera się na zasadach wzajemności. To oznacza, że każda z osób uczestniczących jest jednocześnie „uczestnikiem” i „prowadzącym”. Grupa samopomocowa jest często działaniem oddolnym i organizowana jest w odpowiedzi na zapotrzebowanie danej społeczności. Przykładem takiej grupy może być grupa AA (Anonimowi Alkoholicy), grupa NA (Anonimowi Narkomani), grupa NarAnon (grupa dla osób bliskich osoby uzależnionej).

Istotnym celem działania tych grup jest wsparcie, wymiana doświadczeń, dzielenie się sposobami radzenia sobie, a także wzajemna motywacja, np. do podjęcia lub utrzymania leczenia oraz odzyskiwanie równowagi w codziennym życiu. Podobnie jak grupa wsparcia, grupa samopomocowa nie jest działaniem psychoterapeutycznym, ale często stanowi istotny element wspomagający proces terapii. Spotkania grup samopomocowych (tzw. mityngi ) odbywają się często przy fundacjach, stowarzyszeniach lub ośrodkach działających na rzecz pomocy osobom dotkniętym danym problemem. Nierzadko zdarza się, że niektóre grupy  samopomocowe funkcjonują przy wybranych ośrodkach kultu religijnego (kościołach i parafiach) ze względu na swój duchowo-rozwojowy charakter.  

Grupa treningowa

Innym rodzajem pracy w grupie są różnego rodzaju grupy treningowe. Założeniem grup treningowych jest rozwijanie u osób uczestniczących konkretnych kompetencji społecznych, np. komunikacji, asertywności, rozpoznawania emocji, sposobów radzenia sobie oraz dbania o siebie i podstawowy byt. Zdobywane w toku pracy grupowej umiejętności wspomagają samodzielnie funkcjonowanie w życiu i mają na celu ułatwienie radzenia sobie w codziennych sytuacjach, w pracy, domu i relacjach z innymi. Najczęściej osoby uczestniczące w grupach treningowych uczą się poprzez ćwiczenia, odgrywanie scenek, zabawy i dyskusje z pozostałymi osobami. Proponowane ćwiczenia są odpowiednio dobrane do potrzeb grupy, do poziomu rozwoju i ich wieku.

Takie grupy znajdują swoje szczególne zastosowanie w pracy z dziećmi i młodzieżą, ale również osobami dorosłymi, którzy posiadają trudności w kontaktach społecznych lub realizacji podstawowych zadań w codziennym życiu z powodu niepełnosprawności lub zaburzeń. Grupy treningowe są często adresowane dla osób z niepełnosprawnością ruchową lub intelektualną, dla osób w spektrum autyzmu i ADHD. Również z takiej formy pracy grupowej mogą skorzystać osoby cierpiące z powodu zaburzeń psychicznych, u których w wyniku wystąpienia objawów dochodzi do zaniedbywania siebie, otoczenia, wycofania społecznego, poczucia izolacji, kiedy to zaburzenie utrudnia/uniemożliwia społeczne funkcjonowanie.

Najlepszym przykładem takich oddziaływań są Treningi Umiejętności Społecznych (TUS), które często organizowane są w szkołach, poradniach zdrowia psychicznego, fundacjach i prywatnych gabinetach. Elementy TUS często są również uzupełnieniem procesu leczenia i psychoterapii w oddziałach psychiatrycznych i dziennych oddziałach psychiatrycznych, gdzie pacjenci oprócz leczenia farmakologicznego, psychoterapii (indywidualnej lub grupowej) uczestniczą w grupach treningowych, gdzie w bezpiecznych warunkach mogą ćwiczyć umiejętności przydatne w codziennym życiu i relacjach. Zajęcia te najczęściej są prowadzone przez wykwalifikowanych psychologów, pedagogów lub psychoterapeutów,  którzy posiadają doświadczenie i umiejętności w pracy z wybraną grupą, posiadając też odpowiednie przygotowanie merytoryczne poprzez udział w szkoleniach i kursach przygotowujących do prowadzenia określonej grupy treningowej.  

Terapia zajęciowa

Myśląc o metodach pracy grupowej w obszarze zdrowia, w tym zdrowia psychicznego nie można pominąć terapii zajęciowej. Jest to forma pracy grupowej polegająca na wsparciu, wzmacnianiu samodzielności, poczucia sprawczości i rozwijaniu potrzebnych umiejętności poprzez wykorzystanie różnych aktywności — plastycznych, ruchowych, muzycznych, kulinarnych, ogrodniczych, które mogą przyczyniać się do poprawy funkcjonowania psychicznego, fizycznego i społecznego. Terapia zajęciowa jest szczególnie pomocna dla osób przewlekle zmagających się z zaburzeniami psychicznymi lub somatycznymi, po urazach neurologicznych oraz dla osób z niepełnosprawnościami lub w wieku senioralnym.

Często w ramach terapii zajęciowej wykorzystywane są metody pracy z obszaru arteterapii (terapii poprzez sztukę), biblioterapii (terapia poprzez wykorzystanie tekstów literackich) i muzykoterapię (terapia poprzez muzykę). Współudział z innymi osobami w takiej formule terapii może dawać większe poczucie sensu, pobudzać do bardziej samodzielnego funkcjonowania i wspiera nawiązywanie kontaktów społecznych. Najczęściej stanowi istotne uzupełnienie w procesie leczenia w ramach oddziałów psychiatrycznych, dziennych oddziałach psychiatrycznych lub w poradniach zdrowia psychicznego. Ponadto może być realizowana w domach pomocy społecznej i warsztatach terapii zajęciowej, które często prowadzone są przez wybrane fundacje i stowarzyszenia lub przy Środowiskowych Domach Samopomocy (ŚDS). Zajęcia prowadzone są przez terapeutów zajęciowych, czyli osoby, które ukończyły specjalistyczne szkolenie oraz posiadające kwalifikacje i umiejętności w zakresie planowania i organizacji działań dostosowanych do wymagań i potrzeb osób uczestniczących.

Psychoedukacja — kręgi, warsztaty i kursy

Oprócz dotychczas wymienionych rodzajów terapii i oddziaływań grupowych możemy aktualnie spotkać się z coraz częściej zyskującymi na popularności formami pracy w grupie, które mają przysłużyć się poprawie funkcjonowania psychicznego i społecznego. W wielu miejscowościach pojawiają się tzw. kręgi, które adresowane są do kobiet lub mężczyzn (męskie i żeńskie kręgi), stwarzając przestrzeń do swobodnych rozmów i refleksji nad zagadnieniami męskości-kobiecości, bez oceny czy rywalizacji, celem budowania głębszych więzi z innymi osobami.

Wiele ośrodków terapeutycznych i gabinetów prywatnych, poza psychoterapią indywidualną lub grupową, oferuje różnego rodzaju warsztaty, kursy i szkolenia prowadzone przez specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego, ale które nie mają na celu pracy terapeutycznej, a nastawione są bardziej na samorozwój, lepsze poznanie siebie przy udziale innych ludzi. Zapoznając się z ofertą takich warsztatów można znaleźć, np. grupy psychoedukacyjne, gdzie osoby uczestniczące mają okazję do uzyskania rzetelnej wiedzy, czym jest np. depresja, lęk czy stres, otrzymując przy tym konkretne narzędzia do radzenia sobie z nimi.

Podsumowanie 

Psychoterapia grupowa oraz inne formy oddziaływań grupowych mogą okazać się wyjątkowo wartościowym sposobem pracy wspierającym zdrowie psychiczne, stanowiąc pomoc osobom w różnym wieku i z bardzo różnorodnymi trudnościami.

Grupa daje szansę nie tylko na pracę nad sobą, ale też na budowanie więzi, uczenie się od innych i doświadczanie wspólnoty. Często to właśnie doświadczenie bycia częścią grupy lub udział w terapii grupowej daje możliwość uzyskania nowego — korektywnego — doświadczenia, które może okazać się ważnym w procesie leczenia oraz własnego rozwoju. Psychoterapia grupowa może być samodzielną formą leczenia albo uzupełnieniem psychoterapii indywidualnej, dlatego zdarza się, że po zakończeniu formy indywidualnej zaleca się podjęcie pomocy grupowej i odwrotnie.

W zależności od potrzeb, poza psychoterapią grupową, można wybrać różne inne formy pracy grupowej, takie jak grupy wsparcia, grupy samopomocowe, treningi umiejętności społecznych i wiele innych, a każda z nich pełni nieco inną funkcję — niektóre służą leczeniu, inne bardziej rozwojowi, a jeszcze inne dają emocjonalne wsparcie i poczucie przynależności. Wybór odpowiedniej formy oddziaływań grupowych może zależeć od indywidualnych potrzeb, zgłaszanych trudności i problemów, momentu w życiu i własnej gotowości pracy nad sobą. Istotnym może okazać się, że udział w terapii grupowej, pomimo początkowej niepewności i wielu obaw, może okazać bardziej dostępną, mniej kosztowną, a czasem nawet krótszą formą pomocy i pracy terapeutycznej.  

Warto zaznaczyć, że udział w grupie może być trudnym procesem, czasem wymagającym przygotowania, ale dającym wiele szans, co stanowi potencjał do realnej zmiany. Daje szansę pracy w relacjach z innymi osobami, którzy często mierzą się z podobnymi problemami, sprawdzenie nowych sposobów komunikacji i wyjścia z izolacji.

Niezależnie jednak od tego, z jakim problemem się zmagasz — warto skorzystać z pomocy, gdzie pierwszym krokiem jest rozmowa z wybranym specjalistą, który powinien pomóc w dokonaniu wyboru, a może właśnie grupa okaże się tym doświadczeniem, które pozwoli ruszyć dalej.  

Bibliografia 

• Barkowski, S., Schwartze, D., Strauss, B., Burlingame, G.M., Barth, J., Rosendahl, J.  (2016). Efficacy of group psychotherapy for social anxiety disorder: A meta-analysis of  randomized-controlled trials. Journal of Anxiety Disorder, 39, 44-64. 

• Heszen-Celińska, I., Sęk, H. (2020). Interwencje psychologiczne i rodzaje pomocy w  psychologii zdrowia. W: Heszen-Celińska, I., Sęk, H. Psychologia zdrowia. Wydanie nowe. (r. 17, s.  28-302).Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN  

• López-González, M.A., Morales-Landazábal, P., Topa, G. (2021). Psychodrama Group  Therapy for Social Issues: A Systematic Review of Controlled Clinical Trials. International Journal  of Environmental Research and Public Health, 18(9), 4442 

• Mielimąka, M., Rutkowski, K., Cyranka, K., Sobański, J., Műldner-Nieckowski, Ł.,  Dembińska, E., Smiatek-Mazgaj, B., & Klasa, K. (2015). Skuteczność intensywnej psychoterapii  grupowej stosowanej w leczeniu zaburzeń nerwicowych i osobowości. Psychiatria Polska, 49(1),  29-48  

• Olsson, P.A. (2018). Psychodrama and the Treatment of Narcissistic and Borderline Patients.  Psychodynamic Psychiatry, 46, 252–264  

• Pappas, S. (2023, March 1). Group therapy is as effective as individual therapy, and more  efficient. Here’s how to do it successfully. Monitor on Psychology, 54(2). Pozyskano z: https:// www.apa.org/monitor/2023/03/continuing-education-group-therapy  

• Sieradzki, A., Szechiński, M., Małyszczak, K. (2017). Wpływ krótkoterminowej grupowej  psychoterapii psychodynamicznej na cechy osobowości pacjentów leczonych na oddziale  dziennym. Psychiatria Polska, 51(4), 633-646  

• Tavares, L.R., Barbosa, M.R. (2018). Efficacy of group psychotherapy for geriatric  depression: A systematic review. Archives of Gerontology and Geriatrics, 78, 71-80  Thimm, J.C., Antonsen, L. (2015). Effectiveness of cognitive behavioral group therapy for  depression in routine practice. BMC Psychiatry, 14, 292