ADHD – objawy, rozpoznanie, diagnoza i leczenie

ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, którego przyczyny są złożone i wieloczynnikowe. Badania naukowe wskazują na silne podłoże genetyczne – dziedziczność ADHD szacuje się na poziomie 70-90%, co oznacza, że dzieci rodziców z ADHD mają znacznie większe ryzyko wystąpienia tego zaburzenia. 

U podstaw ADHD leżą nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, gdzie poszczególne struktury mózgu rozwijają się w nierównomiernym tempie. Istotną rolę odgrywają również czynniki środowiskowe działające w okresie płodowym i okołoporodowym, takie jak ekspozycja na alkohol i tytoń w czasie ciąży, niedotlenienie okołoporodowe czy niska waga urodzeniowa. 

Badania wskazują także na zaburzenia w poziomie neuroprzekaźników w mózgu, szczególnie dopaminy i noradrenaliny. Warto podkreślić, że samo wystąpienie pojedynczego czynnika ryzyka nie musi prowadzić do rozwoju ADHD – zazwyczaj jest to kombinacja różnych czynników genetycznych i środowiskowych

ADHD i spektrum autyzmu to dwa odrębne zaburzenia neurorozwojowe, choć często współwystępują ze sobą. Ponad połowa osób ze zdiagnozowanym autyzmem wykazuje również objawy ADHD, a około 25% dzieci z ADHD ma pewne cechy charakterystyczne dla spektrum autyzmu. 

Mimo podobieństw w niektórych objawach, jak trudności z koncentracją czy wyzwania w relacjach społecznych, są to dwa różne stany. Kluczowa różnica polega na tym, że osoby z ADHD zazwyczaj posiadają wiedzę społeczną potrzebną do nawiązywania przyjaźni, podczas gdy osoby w spektrum mogą mieć z tym fundamentalne trudności.

Osoby z ADHD są szczególnie wrażliwe na różne sytuacje i bodźce, które mogą wywoływać u nich silną frustrację. Najbardziej denerwujące są dla nich monotonne i powtarzalne zadania, które wymagają długotrwałej koncentracji bez widocznych efektów. 

Szczególnie trudne są sytuacje wymagające siedzenia w jednym miejscu przez dłuższy czas, co wywołuje wewnętrzny niepokój i napięcie. Osoby z ADHD mają również niską tolerancję na nudę i łatwo się zniechęcają w obliczu trudności. Dodatkowo, frustrację wywołują możliwe problemy z organizacją czasu, częste spóźnienia i gubienie rzeczy.

Nieleczone ADHD może mieć poważne konsekwencje w wielu obszarach życia. W sferze zawodowej prowadzi do częstych zmian pracy, trudności w realizacji powierzonych zadań czy bezrobocia. W obszarze zdrowia psychicznego zwiększa ryzyko rozwoju depresji, zaburzeń lękowych i uzależnień. Osoby z nieleczonym ADHD są bardziej narażone na wypadki komunikacyjne i konflikty z prawem. 

W życiu osobistym doświadczają trudności w utrzymywaniu stabilnych relacji interpersonalnych i często mają problemy z samooceną. Badania wskazują również na zwiększone ryzyko prób samobójczych, szczególnie u osób z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi. Nieleczone ADHD wpływa także na osiągnięcia edukacyjne - osoby dotknięte tym zaburzeniem często nie wykorzystują swojego potencjału intelektualnego i mają trudności z ukończeniem rozpoczętej edukacji.

ADHD występuje w trzech głównych podtypach, które różnią się dominującymi objawami i sposobem ich manifestacji. Typ z przewagą zaburzeń uwagi (ADHD-I) charakteryzuje się głównie trudnościami z koncentracją, organizacją zadań i tendencją do rozpraszania się, będąc najczęściej diagnozowanym typem u dorosłych i kobiet10. 

Typ z przewagą nadpobudliwości-impulsywności (ADHD-H) objawia się przede wszystkim nadmierną aktywnością, trudnościami z zachowaniem spokoju i impulsywnymi zachowaniami, występując najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym. 

Typ mieszany (ADHD-C) jest najczęściej diagnozowaną formą ADHD, łączącą objawy obu poprzednich typów, gdzie występują zarówno problemy z uwagą, jak i nadpobudliwość. Warto podkreślić, że objawy ADHD mogą się zmieniać w czasie – osoba może prezentować różne podtypy na różnych etapach życia. Dla postawienia diagnozy ADHD kluczowe jest występowanie objawów przez co najmniej 6 miesięcy w co najmniej dwóch różnych środowiskach, takich jak dom, szkoła czy praca.

ADHD rzadko występuje jako pojedyncze zaburzenie – badania wskazują, że 60-90% osób z ADHD zmaga się z przynajmniej jednym dodatkowym zaburzeniem psychicznym. Najczęstsze współwystępujące stany to zaburzenia lękowe (występujące u około 30% dzieci i ponad 50% dorosłych), depresja (dotykająca 14% dzieci i 47% dorosłych z ADHD), oraz zaburzenia zachowania. 

U dzieci z ADHD często diagnozuje się również zaburzenia uczenia się (45%), zaburzenia zachowania (27%) oraz problemy z mową (12%). Obecność dodatkowych zaburzeń znacząco komplikuje proces diagnostyczny i terapeutyczny, wymagając bardziej kompleksowego podejścia do leczenia. Szczególnie istotne jest wczesne rozpoznanie współwystępujących zaburzeń, ponieważ ich obecność może prowadzić do cięższego przebiegu ADHD, wcześniejszego początku objawów oraz większych trudności w przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych.