Niniejszy artykuł dostarczy Ci informacji na temat wspomagającej formy leczenia epilepsji (padaczki) za pomocą metody Biofeedback. Jest ona stosowana obok farmakoterapii i zabiegów chirurgicznych, jeśli ich skuteczność jest ograniczona. Początki biofeedbacku w leczeniu padaczki można powiązać z pierwszym zastosowaniem warunkowania instrumentalnego. Badania skuteczności tej metody w leczeniu napadów padaczkowych sięgają już lat 70. XX wieku. 

Czym jest epilepsja?

Epilepsja zwana potocznie padaczką jest chorobą neurologiczną,  jest zaburzeniem czynności mózgu, które cechuje się trwałą skłonnością do występowania niesprowokowanych napadów padaczkowych – mających neurobiologiczne, poznawcze i społeczne następstwa. Choroba może się rozwinąć po uszkodzeniu mózgu (np. w wyniku udaru, urazu mózgu, obecności guza), lecz jej etiologia może również pozostać nieustalona (prawdopodobnie genetyczna) (Jędrzejczak, 2006). 

Epilepsja to jedno z najczęstszych schorzeń neurologicznych zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych. Jest diagnozowana u pacjentów w sytuacji, gdy dochodzi do nagłych, niesprowokowanych ataków drgawek. Są to zdarzenia, w których wyładowania elektryczne w mózgu wywołują zakłócenia w aktywności motorycznej, zachowaniu oraz często powodują zaburzenia świadomości. Wyróżnia się dwa główne rodzaje napadów drgawkowych: 

• częściowe (możliwe jest podanie miejsca w mózgu, gdzie doszło do wyładowania)

• uogólnione (wyładowania dotyczą całego mózgu, niemożliwe jest określenie dokładnego miejsca) (Jędrzejczak 2008). 

Czym jest Biofeedback?

Biofeedbackiem nazywamy metodę treningu opartą na zasadzie biologicznego sprzężenia zwrotnego, czyli dostarczania osobie poddawanej treningowi informacji zwrotnej („feedback”) o zmianach wartości rejestrowanych parametrów fizjologicznych („bio”) – częstotliwości oddechu, rytmu serca czy temperatury skóry (Thompson i Thompson, 2012). 

Gdy podczas treningu rejestrowana jest aktywność bioelektryczna mózgu (EEG), mówimy o neurofeedbacku (Thompson i Thompson, 2012). Nietypowość tej terapii pozwala zaliczać ją do metod medycyny alternatywnej i komplementarnej. Biofeedback jest coraz bardziej popularną formą terapii. Ma ona szerokie zastosowanie w leczeniu różnych schorzeń powiązanych z aktywnością elektryczną mózgu. Z dużymi rezultatami jest wykorzystywany w psychiatrii i psychologii w leczeniu ADHD, zaburzeń lękowych, depresji czy też bezsenności. Można go z powodzeniem stosować w szkolnictwie w celu poprawy procesów zapamiętywania i koncentracji uwagi wśród uczniów. Biofeedback pomaga również sportowcom w uzyskiwaniu coraz lepszych wyników oraz pracownikom w kształtowaniu kariery zawodowej.

Metody leczenia epilepsji

Najważniejszym celem leczenia jest poprawa jakości życia pacjentów poprzez redukcję częstotliwości odczuwalnych napadów, bądź ich eliminację. Padaczkę określamy mianem lekoopornej, jeżeli dwie kolejne próby leczenia farmakologicznego nie doprowadzą do ustąpienia napadów (Kwan, 2009). Szacuje się, że postać ta występuje u około 30% chorych (Kwan i Brodie, 2000). W przypadku nieskutecznego leczenia farmakologicznego można rozważyć leczenie chirurgiczne. Do alternatywnych metod wspomagania terapii należy neurofeedback.

Wśród metod leczenia epilepsji wyróżnia się:

• leczenie chirurgiczne polegające, np. na przecięciu ciała modzelowatego lub stymulacji nerwu błędnego,

• dieta ketogenna - uznana na całym świecie niefarmakologiczna metoda leczenia padaczki lekoopornej, jest wysokotłuszczowa, normobiałkowa, niskowęglowodanowa; stosuje się ją przede wszystkim u dzieci,

• stymulatory nerwu błędnego - są urządzeniami, których używa się dodatkowo w leczeniu  padaczki, jeśli nie odpowiada ona dobrze na leki i dotyczy tylko jednej część mózgu. Urządzenie jest podpięte pod nerw błędny i wysyła do niego łagodne impulsy elektryczne,

• farmakologia antyepileptyczna (antiepileptic drugs – AED)- skuteczność leków przeciwpadaczkowych jest  potwierdzona, jednak ten sposób leczenia może powodować skutki  uboczne, zwłaszcza u dzieci leki negatywnie oddziałują na rozwój zdolności poznawczych (Jędrzejczak 2008),

• terapia neurofeedback (inaczej EEG Biofeedback) - prowadzi nie tylko do znacznego ograniczenia ilości napadów padaczkowych, ale także do poprawy nastroju, samooceny, koncentracji, libido, snu, zdolności przyswajania informacji oraz poprawy funkcji poznawczych, w tym pamięci.

Do badania i zapisywania aktywności mózgu używany jest elektroencefalograf, który przedstawia zebrane dane w formie zapisu drgań fal mózgowych (Dinh i Esch 2018). W przypadku przeprowadzania badania w trakcie napadu padaczkowego zapis EEG będzie prezentował charakterystyczne „iglice” świadczące o wysokiej aktywności elektrycznej mózgu. Elektroencefalograf pokazuje w ten sposób nieprawidłowości w elektrycznej aktywności mózgu pacjenta. Wskazana wówczas jest terapia, która ma na celu poprawę regulacji wzorców fal mózgowych. Do takich właśnie zalicza się neurofeedback, inaczej EEG biofeedback. 

Skuteczność terapii Biofeedback 

Sterman i Friar w 1972 roku podjęli pierwszą próbę leczenia za pomocą neurofeedbacku 23-letnią pacjentkę z padaczką lekooporną, u której występowały uogólnione napady toniczno--kloniczne. W badaniu EEG zarejestrowano iglice w lewej okolicy czuciowo-ruchowej i uogólnione zwolnienie zapisu (5–7 Hz). W ramach neurofeedbacku prowadzono sesje treningowe dwa razy w tygodniu przez trzy miesiące. W trakcie sesji zwiększano rytm SMR o częstotliwości 11–15 Hz w okolicy środkowo-centralnej. W miarę treningu rytm ten utrzymywał się coraz dłużej. Jednocześnie uzyskano poprawę zapisu EEG i zmniejszenie liczby napadów padaczkowych, prawdopodobnie nastąpiła  poprawa jakości snu.

Wkrótce Sterman i wsp. (1974) opisali kolejne przypadki pacjentów z padaczką lekooporną, u których stosowano treningi metodą neurofeedbacku. Do badania zostało zaangażowanych czterech chorych w różnym wieku (od 6 do 46 lat), z różnymi typami napadów padaczkowych i różną częstością ich występowania. W wyniku treningu uzyskano poprawę zapisu EEG i zmniejszenie liczby napadów padaczkowych (głównie toniczno-klonicznych i mioklonicznych). W przypadku tego badania korzystny wpływ neurofeedbacku należy jednak przyjmować z dużą ostrożnością ze względu na małą liczebność grupy i zróżnicowany obraz kliniczny.

Badania Stermana (2000) pokazują, że osoby z niekontrolowanymi medycznie napadami padaczki po terapii neurofeedback wykazują znaczną poprawę. W przypadku pacjentów z epilepsją terapia opiera się w większości protokołów treningowych na zwiększaniu rytmu SMR (fali sensomotorycznej związanej z rozluźnieniem mięśni i obniżaniem napięcia) oraz rzadziej – na zmniejszaniu fali theta, zgodnie z najnowszymi badaniami Algahtani i in. w 2020 r. Czas trwania terapii to mniej więcej 6–12 miesięcy.

Podsumowując, neurofeedback jest obiecującą metodą treningu dla pacjentów zmagających się z epilepsją. Jest wciąż rozwijającą się terapią neurologiczną i formą warunkowania, która zakłada wyćwiczenie regulacji wzorców fal mózgowych, poprzez dostarczanie informacji zwrotnych o aktywności fal mózgowych za pośrednictwem EEG. 

Jak potwierdzają badania neurofeedback istotnie zmniejsza liczbę napadów padaczkowych i stanowi ważną alternatywę dla zabiegu neurochirurgicznego lub implantacji stymulatora nerwu błędnego. 

Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że skuteczność tej metody może zależeć od wieku chorych, czasu trwania treningów, motywacji trenowanych i typu napadów padaczkowych (Rockstroh et al., 1993). Neurofeedback wydaje się skuteczniejszy u osób przed 35. rokiem życia, pozytywnie zmotywowanych, z napadami ruchowymi. Neurofeedback należy rozważać jedynie jako terapię uzupełniającą w przypadku chorych z padaczką lekooporną, zwłaszcza gdy zawiodły (albo są niedostępne) inne metody leczenia. Jak donoszą badania, zastosowanie neurofeedbacku w leczeniu epilepsji w populacji dziecięcej przynosi wiele korzyści.

Bibliografia:

Kopańska M., Ochojska D., Wykorzystanie EEG neurofeedbacku w rehabilitacji padaczki dziecięcej, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2022; 17, 1–2: 24–30

Kopka M., Zastosowanie SMR neurofeedbacku w padaczce lekoopornej, Aktualn Neurol 2015, 15 (2), p. 88–90