Terapia EMDR– uznana metoda leczenia traumy

EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing tłum. desensytyzacja i przetwarzanie za pomocą ruchu gałek ocznych) to terapia dla osób, które doświadczyły w swoim życiu traumy i obecnie mierzą się z jej konsekwencjami. W procesie zdrowienia skupiamy się na tym, aby to zdarzenie zostawić w przeszłości i z nadzieją spojrzeć w przyszłość. Moi klienci często powtarzają się, że po przetworzeniu trudnego doświadczenia niepokój jest łatwiejszy do opanowania. Cały czas pamiętają to wydarzenie, ale ono już nie wpływa na obecne funkcjonowanie. 

Warto wiedzieć, że praca metodą EMDR uwzględnia zarówno emocje, część poznawczą, ale i skupia się na kontakcie z własnym ciałem. Nierozładowana energia zostaje uwięziona w naszym ciele. Jest skumulowana i musi zostać rozładowana, wywołując objawy psychosomatyczne, lęki, niepokój. Holistyczne podejście przyczynia się do poprawy funkcjonowania oraz umożliwia całkowite przetworzenie doświadczenia traumatycznego. EMDR jest skuteczny niezależnie od tego, kiedy to zdarzenie miało miejsce. Może być to incydent, który miał miejsce kilka miesięcy temu, albo wydarzenie sprzed 15 lat. 

Przyczyny zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Zespół stresu pourazowego (PTSD) występuje u osób, które zostały narażone na konfrontację ze śmiercią lub były bezpośrednim świadkiem, jak ktoś inny doświadczył takiego zdarzenia. Przyczyną PTSD może być:

• udział w wypadku komunikacyjnym,

• napad, pobicie,

• molestowanie seksualne, gwałt,

• klęski żywiołowe,

• przemoc psychiczna i fizyczna, 

• niesprawiedliwe karanie, dręczenie,

• ataki terrorystyczne,

• i inne.

Objawy zespołu stresu pourazowego 

Nadmierne pobudzenie oznacza, że człowiek cały czas jest w ciągłej gotowości, aby zareagować, jeśli traumatyczne wydarzenie ponownie będzie miało miejsce. Może doświadczać również wybuchów złości, problemów ze snem oraz drażliwości.

Ponowne odtwarzanie oznacza, że mogą pojawić się myśli, że „to znowu się stanie”. Powracają przykre sny, zapachy, dźwięki, które kojarzą się z traumatycznym doświadczeniem. Objawem jest także intensywny stres podczas kontaktu ze zdarzeniami, osobami, miejscami, przypominającymi traumę. Niekiedy mają miejsce flashbacki, a myśli i wspomnienia dotyczącego traumy pojawiają się niezależnie od woli.

Unikanie myśli, uczuć i aktywności związanych ze zdarzeniami przypominającymi traumę. Czasami pojawia się niepamięć lub wyparcie zdarzenia traumatycznego. Nadużywanie alkoholu, objadanie się również związane są z unikaniem. 

Zmiany w myśleniu i nastroju, czyli mniejsze zainteresowanie ważnymi zajęciami, obowiązkami, uczucie obojętności, chłodu, a także braku perspektyw na przyszłość. 

Początki terapii EMDR

Francine Shapiro pewnego dnia (1987 rok) wyszła na spacer po parku. Nagle zauważyła coś zaskakującego. Przygnębiające ją myśli, które od dawna jej dokuczały, nagle zniknęły. Gdy ponownie przypomniała sobie te uczucia, nie miały od już takiego samego „ciężaru”. Po prostu przestały być tak uciążliwe. Idąc dalej, obserwowała siebie uważnie i zastanawiała się, co się stało? Zauważyła, że gdy ponownie pojawiała się przeszkadzająca myśl, jej oczy poruszały się szybko w jedną i drugą stronę po przekątnej. Gdy ponownie przywoływała w pamięci dane wspomnienie, ich moc była jeszcze mniejsza. Shapiro powtórzyła procedurę kilkakrotnie: przypomniała sobie przeszkadzającą myśl i wykonywała ruchy gałek ocznych. Uczucia z czasem zaczęły się zmieniać. 

Synchronizacja pracy półkul 

Warto wiedzieć, że w terapii EMDR nie wpływamy na emocje, tylko zmieniamy system pracy mózgu. W pewien sposób porządkujemy chaos w głowie. Stymulacja pozwala stworzyć nowe skojarzenia związane z sytuacją i spojrzeć na wydarzenie z innej strony, poddając je refleksji. 

Jak nasz umysł rejestruje wydarzenie traumatyczne?

Wydarzenie traumatyczne nieco inaczej zapisuje się w naszym mózgu niż zwykłe wspomnienie. Niezagrażająca sytuacja najczęściej pasuje do życiowej reprezentacji rzeczywistości. Możemy nadać jej narrację, czyli dokładnie określić miejsce, czas i kontekst owego wydarzenia. 

Traumatyczne wspomnienie przechowywane jest w inny sposób, ponieważ mózg uczy się, aby chronić nas przed przyszłymi zagrożeniami. Przeżycie staje się traumatyczne, jeśli system „walcz lub uciekaj” próbuje nas chronić przed przerażającym lub niebezpiecznym wydarzeniem i nas zawodzi. Przykładowo, chcemy uciec, ale jesteśmy uwięzieni, widzimy, jak umiera przyjaciel i nie możemy go uratować. Instynkt przetrwania zawiódł, więc czujemy, że wszystko może być zagrożeniem. Osoba, która doświadczyła traumy, przez cały czas wyczekuje niebezpieczeństwa. Pracujemy nad tym, aby wspomnienie traumatyczne stało się „zwykłym” odczuciem. 

Teoria Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji (AIP) 

Każdy z nas ma oparty fizjologii system przetwarzania danych w naszym mózgu. Pozwala on przyswajać informacje tak, aby były używane one w zdrowy sposób. Mamy naturalne tendencje do dążenia do zdrowia psychicznego. 80% osób po zdarzeniu traumatycznym samodzielnie dochodzi do równowagi emocjonalnej. Traumę powoduje niekompletne przetworzenie informacji. 

Kortyzol i adrenalina blokują system przetwarzania informacji w mózgu, izolując traumatyczne doświadczenie. Zostaje ono oddzielone od sieci pamięci z bazowymi emocjami, doznaniami fizycznymi i przekonaniami. W tym wypadku nie łączą się one z pozostałymi sieciami neuronowymi. W pracy terapeutycznej „odmrażamy” to wspomnienie, aby mogło ono połączyć się z pozostałymi. Można powiedzieć, że odblokowuje się możliwość korzystania  z naturalnych umiejętności radzenia sobie z trudnymi doświadczeniami.

W trakcie przetwarzania wspomnienia traumatycznego można zauważyć, że klient pierwszy raz widzi wspomnienie jako odległe, modyfikuje oceny poznawcze o samym sobie, włącza emocje odpowiednie do sytuacji oraz eliminuje niepokojące doznania płynące z ciała. 

EMDR nie polega na „otwieraniu puszki Pandory”. Nie jest konieczne przepracowanie każdego doświadczenia traumatycznego. Bardzo często, pracując nad niektórymi wspomnieniami, nastąpi poprawa w innych obszarach życia.

Moja klientka przypomniała sobie jedno wspomnienie ze wczesnego dzieciństwa, które było niepełne i mgliste. Ponadto zaczynała odczuwać drżenie w nodze. To uczucie sprawiło, że przypomniała sobie moment tuż przed wypadkiem. W tym przypadku doznanie fizyczne pozwoliło zbudować pełny obraz doświadczenia traumatycznego i zobaczyć je jako racjonalne i konstruktywne.

Co powoduje ruch gałek ocznych?

Ruch gałek ocznych sprowadza się do naprzemiennej stymulacji półkul mózgowych. Kiedy przeżywamy traumę, emocje są tak silne, że lewa półkula nie jest w stanie przetworzyć doświadczenia. Ruch gałek ocznych w pewnym sensie umożliwia aktywowanie półkul mózgowych. Prawa półkula wycisza się, a lewa, odpowiedzialna za racjonalne myślenie, aktywuje się. EMDR pozwala odzyskać człowiekowi wolność, a także spojrzeć na traumę jako na odległe doświadczenie, które nie wpływa na codzienne funkcjonowanie.

Na czym polega metoda EMDR?

Metoda polega na przywołaniu bolesnego wspomnienia, skupieniu uwagi na uczuciach i myślach oraz naprzemiennej stymulacji obu półkul mózgowych. Bilateralna stymulacja za pomocą ruchów gałek ocznych, tappingu lub stymulacji dźwiękowej pomaga rozmrozić odizolowane i nieodstępne części pamięci, związane z traumatycznym doświadczeniem. Proces prowadzi do przetworzenia i zintegrowania informacji z pozostałymi treściami w sieciach pamięci w bezpieczny dla klienta sposób. 

EDMR umożliwia zintegrowanie i przeorganizowanie doświadczenia w taki sposób, aby wydarzenie traumatyczne mogło zostać „domknięte” i pozostało już elementem przeszłości. Dążymy do tego, aby zostawić przeszłość w przeszłości. Celem pracy jest przetworzenie wspomnienia w taki sposób, aby nie zakłócało już codziennego funkcjonowania. 

Terapia EMDR jest krótkoterminowa, ale czas trwania zależy od historii życiowej klienta, ilości i intensywności traumatycznych doświadczeń. Badania pokazują, że pojedyncze wydarzenie (np. wypadek samochodowy) można przetworzyć w ciągu 8-15 spotkań. Kilka sesji pozwoli uporać się ze skutkami ekstremalnego wydarzenia. Jeśli trudnych doświadczeń było więcej, terapia się wydłuża, ale już przepracowanie jednego wspomnienia obniża ogólny poziom lęku.

Faza I – wywiad psychologiczny 

Pierwszym krokiem jest zebranie szczegółowego wywiadu psychologicznego na temat historii klienta i jego bieżącej sytuacji. Jednym z głównych celów jest zdobycie informacji związanych z przeszłymi wspomnieniami, które przyczyniły się do obecnego problemu.

Następnie przechodzimy do identyfikacji objawów i powiązania ich z przeszłymi doświadczeniami. Ważne jest, aby ustalić wyzwalacz, który wpływa na widoczną dysfunkcję w teraźniejszości. Wspólnie z klientem ustalamy pożądane cele na przyszłość oraz określamy kolejność przepracowania doświadczeń, które w teraźniejszości powodują dystres. 

Faza II – przygotowanie klienta

Następnie przechodzimy do techniki regulacji emocji tzw. „bezpiecznego miejsca”. Edukujemy na temat samej procedury, przedstawiamy kolejne kroki w pracy, a także uzyskujemy świadomą zgodę klienta na pracę metodą EMDR. 

Przed rozpoczęciem przetwarzania uczymy bycia jednocześnie w dwóch porządkach czasowych – przeszłości i teraźniejszości, aby skutecznie domknąć przeszłość. Istotny jest także odpowiedni poziom zaufania i dobrej współpracy terapeutycznej. Przygotowanie i stabilizacja to jedno z ważniejszych etapów. Może się wydawać, że terapeutycznie pracujemy tylko w momencie przetwarzania doświadczenia traumatycznego. Warto sobie uświadomić, że każda faza EMDR – wywiad, przygotowanie, stabilizacja są terapeutyczne i przyczyniają się do poprawy funkcjonowania klienta. EMDR jest procesem, a nauka relaksacji, ugruntowania to narzędzia, które przydają się również po zakończeniu terapii.

Celem EMDR jest łagodzenie aktualnych objawów, eliminowania cierpienia z niepokojących wspomnień oraz zmniejszenie niepokojących sygnałów płynących z ciała. Klient otrzymuje narzędzia, zasoby, które pozostają z nim na lata. Wyposażenie w metody sprawia, że pacjent zyskuje nowe techniki do samoukojenia. 

Na tym etapie warto zaznaczyć, że należy podjąć specjalne środki ostrożności w przypadku pacjentów, którzy mają za sobą poważne próby samobójcze, samookaleczenia, zaburzenia dysocjacyjne oraz agresywne zachowania. 

W fazie II skupiamy się na aspektach technicznych takich jak sposób ustawienia krzeseł w trakcie przetwarzania, odległość klient-terapeuta, stymulacja wzrokowa: szybkość/kierunek, stymulacja dotykowa/dźwiękowa. Ważne jest, aby zapoznać i oswoić klienta z bilateralną stymulacją. 

Faza III – wybranie celu terapii

Ustalamy, jakie doświadczenie ma zostać poddane przetworzeniu. Wybieramy istotne elementy wspomnienia:

• najtrudniejszy moment wspomnienia,

• przekonanie negatywne odnoszące się do siebie w kontekście najtrudniejszego momentu,

• wybranie pozytywnego przekonania, które ma odzwierciedlać to, co klient chce obecnie myśleć na swój temat,

• ustalenie ważności tego przekonania w skali 1-7,

• ustalenie emocji, które pojawiają się w związku z najtrudniejszym wspomnieniem, 

• ustalenie poziomu stresu w skali 1-10,

• lokalizacja odczuć w ciele.

Przykładowe przekonania negatywne na swój temat:

• Jestem złą osobą,

• Nie zasługuję na miłość,

• Nie jestem wystarczająco dobry,

• Jestem bezwartościowy.

Przykładowe przekonania pozytywne na swój temat:

• Zasługuję na miłość,

• Jestem w porządku,

• Jestem ważny,

• Zasługuję, aby żyć.

Faza IV – przetwarzanie traumatycznego wspomnienia 

Zaczynamy przetwarzanie wspomnienia, które zostało określone jako cel pracy. Aby to zrobić, klient musi przywołać obraz tego wydarzenia i podążać za tym, co będzie się pojawiać. Myśląc o tym wydarzeniu i wyobrażając sobie je, klient wodzi oczami za palcami terapeuty (lub z innej formy stymulacji bilateralnej). Ważne jest, aby pozwolić sobie poczuć emocje w ciele. 

Po każdej serii ruchów terapeuta pyta, co się pojawiło i podążamy za tym obrazem, odczuciem aż poziom pobudzenia znacznie się zmniejszy.  Przetwarzanie możemy porównać do pędzącego pociągu. Na każdym przystanku „wysiada” negatywne przekonanie, a na jego miejsce „wsiada” nowe pozytywne skojarzenie. 

Jedna z klientek po przepracowaniu doświadczenia traumatycznego doszła do momentu, w którym jest w stanie myśleć o trudnych wspomnieniach bez wybuchów złości. Przyznaje się przed sobą, że to się wydarzyło, ale jej nie definiuje.

Faza V – instalacja pozytywnego przekonania na swój temat

Wzmacniamy i usprawniamy połączenia z pozytywnymi sieciami pamięciowymi. Ponownie ocenami trafność wybranego pozytywnego przekonania. W razie konieczności zmieniamy je na bardziej adekwatne. Sprawdzamy, czy przywołanie najtrudniejszego doświadczenia źródłowego w połączeniu z pozytywnym przekonaniem na swój tema odzwierciedla się w doznaniach płynących z ciała. 

Jeśli pojawia się negatywne odczucia z ciała, wracamy do fazy 4. Pracujemy aż do pełnej redukcji odczuć somatycznych i osiągnięcia ważności pozytywnego przekonania na 7. Może się tak zdarzyć, że na jednej sesji nie zdążymy przetworzyć doświadczenia, więc praca będzie niekompletna. W tym przypadku ważne jest, aby zachęcić klienta do powrotu do „bezpiecznego miejsca”, czyli techniki relaksacyjnej, którą zainstalowaliśmy w fazie II.

Faza VI – skanowanie ciała

Następnie przechodzimy do przetwarzania somatycznych przejawów wspomnienia. Prosimy klienta, aby sprawdził, czy w ciele pojawiają się jakieś napięcia, nieprzyjemne odczucia. Jeżeli tak, to należy się na nich skupić i podążać za nimi. Usuwamy niepokojące odczucia z ciała, a także wzmacniamy pozytywne uczucia. Klientka po zakończeniu terapii powiedziała, że wszechobecne napięcie opuściło jej ciało. Deklarowała, że uczucie zmęczenia było dużo mniejsze i ponownie czuje się sobą.

Faza VII – stabilizacja klienta

Na koniec stabilizujemy klienta, a w trakcie zamknięcia przekierowujemy uwagę na teraźniejszość i bycie „tu i teraz”. Wzmacniamy zasoby oraz włączamy uważność w pracy nad sobą. 

Faza VIII - zakończenie

Powracamy do wspomnień, które zostały wybrane za cel w kontekście zaobserwowania zmiany, a także wyboru kolejnych doświadczeń do przepracowania. Oceniamy zmianę w funkcjonowaniu na poziomie przekonań, emocji i doznań płynących z ciała. Skupiamy się na osiągniętych efektach i ewentualnie kontynuujemy pracę nad kolejnym wspomnieniem. 

Moja klientka po przepracowaniu nadużycia seksualnego powiedziała, że udało jej się odpuścić wiele odczuć złości i strachu. Mimo że te uczucia nie odeszły całkowicie, to ma poczucie, że odzyskała kontrolę nad swoim życiem. Twierdzi, że teraz może siedzieć na przystanku autobusowym i nie obawiać się, że każdy mężczyzna chce jej coś zrobić.

Po sesjach terapii EMDR klienci czują, że zdarzenie naprawdę są już częścią ich przeszłości, a treść jest w pełni zintegrowana z bardziej dojrzałą perspektywą. W trakcie przetwarzania ingerencja terapeuty jest niewielka, aby nie zakłócać pracy, którą wykonuje klient w trakcie stymulacji bilateralnej. 

Bibliografia:

Shapiro F.(2017). Zostawić przeszłość w przeszłości. PTT EMDR