Początki neuroekonomii sięgają lat 90. XX wieku, kiedy powstały możliwości obrazowania ludzkiego mózgu. Neuroekonomia wywodzi się z trzech dziedzin nauki: neuronauki, psychologii oraz ekonomii. Neuronauka opisuje dziedzinę wiedzy badającą mózgowe podstawy procesów psychicznych i zachowań (Zaleśkiewicz T., 2008, s.32). 

Neuroekonomia jest interdyscyplinarnym podejściem wykorzystującym możliwości obrazowania mózgu do pogłębiania wiedzy z ekonomii. Ta dyscyplina naukowa obecnie rozwija się nieco poza głównym nurtem ekonomii. 

Według badaczy neuroekonomia ma swoje korzenie w ekonomii behawioralnej (Mohr, Li, Heekeren 2010) lub ekonomia behawioralna jest „pierwszym ramieniem”, na którym opiera się neuroekonomia (Sharp, Monterosso, Montague 2012). Inni podkreślają, że neuroekonomia jest subpolem ekonomii behawioralnej oraz subpolem ekonomii eksperymentalnej, ponieważ wymaga opanowania trudnych narzędzi eksperymentalnych, stanowiących nowość dla ekonomistów (Camerer 2007).

Definicje neuroekonomii w świetle badań 

• Według T. Zaleśkiewicza (2013, s. 446) neuroekonomia „jest dziedziną nauki, która bada neuronalne korelaty decyzji i ocen ekonomicznych, wykorzystując do tego takie metody, jak: czynnościowy rezonans magnetyczny, elektroencefalografia, pozytonowa tomografia emisyjna, pomiary reakcji psychofizjologicznych oraz badania pacjentów neurologicznych”.

• Według Camerera i in. neuroekonomia jest badaniem biologicznych mikropodstaw poznania ekonomicznego (obejmującego pamięć, preferencje, emocje, reprezentacje umysłowe, oczekiwania, przewidywania, uczenie się, percepcję, przetwarzanie informacji, wnioskowanie, symulację, wycenę i subiektywne doświadczenie wynagrodzenia) oraz ekonomicznych zachowań (Camerer i in. 2015, s. 153). 

• Według P. Bossaerts i C. Murawski (2015) neuroekonomia skupia się na opisie algorytmów leżących u podłoża obserwowanych wyborów i ich biofizycznej implementacji, a dzięki niej ludzkie decyzje stają się zrozumiałe na niższym poziomie, niż opisuje to tradycyjne, abstrakcyjne podejście.

• Neuroekonomia jest nową dziedziną, która zajmuje się badaniem, analizowaniem oraz opisywaniem ekonomicznych zachowań ludzi, obserwując aktywność mózgu oraz wykorzystując teoretyczne i praktyczne elementy teorii gier.

• Vernon L. Smith (2013, s. 384) zdefiniował roboczą hipotezę neuroekonomii, zgodnie z którą mózg wytworzył dla każdego zadania (podejmowanie decyzji, interakcje społeczne oraz uczestnictwo w sytuacji takiej jak rynek) współzależne, adaptacyjne mechanizmy, takie jak pamięć, doświadczenie, percepcja i wiedza milcząca. 

• Neuroekonomiczne metody badań określa się mianem „próby topograficznego odwzorowania myśli”, ponieważ starają się one w sposób graficzny przedstawić zmiany, jakie mają miejsce w mózgu, pod wpływem dostarczanych jednostce informacji. 

Neuroekonomię możemy podzielić na dwie poddziedziny: neuromikroekonomię oraz neuromakroekonomię. 

Neuromikroekonomia bada podejmowanie jednostkowych decyzji ekonomicznych, natomiast neuromakroekonomia bada podejmowanie grupowych decyzji ekonomicznych istotnych dla społeczeństwa i gospodarki. Ponadto tworzy modele wzrostu, a także rozwoju gospodarczego, odkrywając prawa ekonomiczne i wykorzystując w pełnym zakresie narzędzia badawcze całej neuroekonomii, ze szczególnym uwzględnieniem badań aktywności neuronów lustrzanych w przyśrodkowej korze przedczołowej mózgu człowieka, biorącego udział w podejmowaniu decyzji zbiorowych (Noga M., 2017).

Narzędzia badawcze stosowane w neuroekonomii

• metody obrazowania mózgu człowieka stosowane w neuromikroekonomii, w szczególności śródczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS),

• modelowanie procesów gospodarczych, 

• określenie cech neuronów lustrzanych,

• prognozowanie ekonomiczne,

• metody matematyczne i statystyczne,

• narzędzia psychologii, psychiatrii i neurologii, 

• teorie gier,

• sposoby wnioskowania indukcji, dedukcji i redukcji,

• opracowanie scenariuszy rozwoju badań gospodarki, przyszłych zdarzeń gospodarczych, a także rozwoju badań mózgu człowieka niezwykle istotnych dla wszechstronnego rozwoju ludzkości oraz zrównoważonego rozwoju gospodarczego. 

Zastosowanie neuroekonomii

 Neuroekonomia może wnosić istotny wkład do teorii ekonomicznych (Yu, Zhou 2007):

1) pomaga w obliczaniu użyteczności w podejmowaniu decyzji – powiązane z identyfikacją neronalnych korelatów związanych z pojęciami ekonomicznymi i zrozumieniem ich funkcji psychologicznych, badaniami potwierdzającymi wcześniej odkryte reguły ekonomiczne dotyczące obliczania użyteczności, dyskontowaniem użyteczności w decyzjach ekonomicznych;

2) podkreśla rolę emocji w decyzjach ekonomicznych, która dotychczas była ignorowana w tradycyjnych badaniach ekonomicznych, a przecież zdolność do przewidywania i doświadczeń emocji ma zasadnicze znaczenie dla korzystnego procesu decyzyjnego; do tego obszaru zainteresowań neuroekonomii należą także decyzje moralne, które odgrywają ważną rolę w codziennych ekonomicznych decyzjach;

3) bada decyzje ekonomiczne w kontekście społecznym – wszystkie decyzje mają społeczny kontekst, a badania neuroekonomii dostarczają dowodów na poparcie tezy, że ludzie podejmują decyzje w oparciu o przewidywanie działań innych osób i ich wpływu na otrzymywane wyniki.

Decyzje i mózg - pytania badawcze

Neuroekonomia zajmuje się czterema grupami decyzji: podejmowanych w warunkach ryzyka i niepewności; zawierających aspekty moralne; o skutkach odroczonych w czasie oraz mających kontekst społeczny według T. Zaleśkiewicza (2008) oraz G. Urbanik-Papp (2014).

1. W przypadku decyzji podejmowanych w warunkach ryzyka i niepewności

Pytania badawcze neuroekonomii:

• Jak mózg interpretuje i koduje zyski oraz straty finansowe? 

• Jakie są mózgowe podstawy działania w warunkach niepewności?

• Jakie struktury mózgu związane są z podejmowaniem decyzji w kontekście zysków, a jakie w kontekście strat?

• W jaki sposób mózg stymuluje efekt awersji do strat?

• Jakie struktury neuronalne są odpowiedzialne za działania w warunkach niejasności?

• Które obszary mózgu odpowiadają za przewidywania, a które za preferencje?

2. W przypadku decyzji moralnych

Pytania badawcze neuroekonomii:

• Czy oceny moralne formułowane są pod wpływem silnych emocji, czy w wyniku racjonalnej analizy? 

• Czy przestrzeganie norm moralnych ma charakter bezwzględny (deontologiczny), czy opiera się na rozważeniu konsekwencji decyzji (konsekwencjalistyczny)?

3. W przypadku decyzji o odroczonych skutkach

Pytania badawcze neuroekonomii:

• Co wpływa na decyzje o natychmiastowej konsumpcji lub odroczeniu gratyfikacji (tj.umiejętność odmówienia sobie korzyści w danym momencie, żeby w późniejszym czasie móc cieszyć się z większej nagrody i większego sukcesu)? 

• Jaka jest rola emocji i racjonalnej analizy w odraczaniu gratyfikacji? 

• Jaka część mózgu odpowiada za porównywanie możliwych opcji?

4. W przypadku decyzji odnoszących się do kontekstu społecznego

Pytania badawcze neuroekonomii:

• W jaki sposób mózg kształtuje użyteczność zysków własnych i użyteczność wypłat na rzecz innych osób? 

• Jakie części mózgu odpowiadają za wybory dokonywane przez uczestników gier ekonomicznych? 

• Jakie są neuronalne korelaty decyzji o dzieleniu się pieniędzmi z innymi ludźmi?

W podejmowaniu decyzji finansowych ważną rolę odgrywają potencjalne wyniki wyrażone w jednostkach pieniężnych, gdyż są one składową podstawowego kryterium wyboru – wartości oczekiwanej. 

Można postawić pytanie, czy mózg koduje w specyficzny sposób te wyniki, a jeśli tak, to które obszary struktury neuronalnej odpowiadają za owo kodowanie?

Inne pytanie dotyczy tego, czy oczekiwanie przez decydenta na wynik jest zdeterminowane przez te same mechanizmy neurofizjologiczne, co poznawanie tego wyniku? 

Neuroobrazowanie w neuroekonomii

Jednym z kluczowych osiągnięć metody badawczej stosowanej w ramach neuroekonomii – neuroobrazowania – jest ustalenie, które dokładnie obszary mózgu są odpowiedzialne za konkretne zachowania (Maciejasz-Świątkiewicz, Musiał, 2014):

• brzuszne prążkowie odpowiada za układ nagrody,

• kora oczodołowa za pragnienie posiadania,

• przyśrodkowa kora przedczołowa za pozytywną więź,

• kora tylnego zakrętu obręczy za konflikt,

• ciało migdałowate za wyzwanie i zagrożenie.

Badania mózgu człowieka podczas podejmowania przez niego decyzji ekonomicznych pozwoliły na zbudowanie tzw. "ekonomicznej mapy mózgu", czyli obszarów aktywacji mózgu podczas podejmowania różnych wyborów. 

Na mapie możemy wyróżnić dwa podstawowe ośrodki (M.Noga, 2017):

• w przypadku, gdy podejmowana jest racjonalna analiza, aktywują się następujące obszary mózgu: grzbietowo-boczna kora przedczołowa oraz przednia część kory obręczy, która odpowiada za m.in. kontrolę emocjonalną i uczenie się na błędach, 

• w przypadku, gdy decyzja jest podejmowana pod wpływem emocji, aktywuje się głównie układ limbiczny: jądro migdałowate, zakręt obręczy, jądro półleżące, czyli tzw. "ośrodek przyjemności" pobudzany, np. oczekiwanym lub otrzymanym zyskiem. 

Co łączy neuroekonomię z psychologią?

Z pewnością ważne decyzje finansowe, inwestycyjne oraz zakupowe zarówno jednostki, jak i całych grup ludzi, zależą od aspektu behawioralnego oraz poznawczego, w tym procesów emocjonalnych. 

W badaniach nad procesami myślowymi oraz emocjonalnymi, które towarzyszą podejmowaniu decyzji ekonomicznych, naukowcy doszli do wniosku, że duży udział mają negatywne emocje, które każą odrzucić ofertę, jeśli jest ona rażąco niesprawiedliwa i tym samym ukarać przeciwnika za jego chciwość. Z analizy aktywności mózgu wynika, że w takich przypadkach pobudzone są przede wszystkim emocjonalne struktury mózgu (obustronna aktywność wysepki, przedczołowego płata kory mózgowej oraz kora obręczowa).  

W przypadku badań nad decyzją o kupnie wykazały one, że obszarem, który aktywizuje się najbardziej, jest obszar powiązany z ośrodkiem nagród i zaangażowany w proces ocen. Tym samym stwierdzono, że ludzki mózg traktuje własne preferencje jak potencjalną korzyść, a cenę jako koszt, a co za tym idzie – kupowanie jest bardziej reakcją emocjonalną niż racjonalną, wykalkulowaną decyzją (Maciejasz-Świątkiewicz, Musiał, 2014)

Zarówno psychologia, jak i neuroekonomia koncentrują się na analizie ludzkiego zachowania pod kątem podejmowanych decyzji. Obie dziedziny badają zarówno decyzje związane z konsekwencjami finansowymi, jak też decyzje generujące konsekwencje pozamaterialne (np. konsekwencje moralne lub społeczne). 

Duża część eksperymentów neuroekonomicznych jest z kolei dedykowana testowaniu roli, jaką w myśleniu ekonomicznym i zachowaniach ekonomicznych odgrywają dwa systemy przetwarzania informacji: system emocjonalno-doznaniowy i system racjonalno-analityczny (Camerer, Loewenstein, Prelec 2005; Loewenstein, Rick, Cohen 2008). 

Bernheim i Rangel (2004) mówią w tym kontekście o tym, że mózg może funkcjonować albo w sposób „chłodny”, albo też „gorący”. Mówiąc bardziej precyzyjnie, nasze zachowania są czasem zdeterminowane niemal wyłącznie przez emocje, z niewielkim tylko udziałem racjonalnej analizy. Dobrym przykładem są tutaj nieracjonalne zachowania inwestorów w okresie hossy lub bessy na rynku. 

W sytuacjach, w których system emocjonalny jest zdominowany przez system analityczny, podejmujemy decyzje w sposób bardziej racjonalny. Na przykład wtedy, gdy analizujemy najbardziej opłacalne metody oszczędzania pieniędzy. 

Badania z obszaru neuropsychologii dostarczają stosunkowo obszernej i precyzyjnej wiedzy na temat tego, jakie są mózgowe podstawy procesów emocjonalnych i procesów poznawczych. Wiedzę zaczerpniętą z neuronauki można wykorzystać do analizowania wpływu poznania i afektu na dokonywanie wyborów ekonomicznych.

Struktury mózgu w decyzjach racjonalnych i emocjonalnych

Ludzki mózg dzieli się na część racjonalną i emocjonalną. 

Lewa półkula odpowiada za myślenie analityczne, zdolności matematyczne, rozumowanie logiczne, liczenie, zachowanie prawidłowej kolejności, za pamięć sekwencyjną tzn. przechowywanie informacji w określonym porządku. 

Prawa półkula odpowiada za rozpoznawanie emocji, za myślenie syntetyczne, zdolności językowe, postrzeganie świata jako całości, wyobraźnię przestrzenną, za kreatywność i zdolności artystyczne, plastyczne, muzyczne oraz intuicję. 

Nie jest to jednak jedyny podział. Wyróżnić można również dwie inne struktury funkcjonalne mózgu, które określić można jako mózg odruchowy oraz mózg refleksyjny. 

• Elementy pierwszego z nich znajdują się pod korą mózgową. Są nimi przede wszystkim jądra podstawne i układ limbiczny. 

Jądra podstawne odpowiadają za wychwytywanie informacji, które zinterpretować można jako nagrodę. Do informacji takich należą również zyski pieniężne. Ponadto jądra podstawne pośredniczą w wymianie informacji między korą mózgową, odpowiadającą za wyższe funkcje psychiczne, a układem limbicznym, który pełni funkcję alarmową – ostrzega przed niebezpieczeństwem.

Zadaniem mózgu odruchowego jest automatyczne unikanie kar i dążenie do nagród. Układ ten działa tak szybko i sprawnie, że informacje o niebezpieczeństwie wyzwalają określone reakcje, zanim zdążymy zdać sobie z niego sprawę. Przykładem jest szybkie, „odruchowe” odchylenie ciała, gdy ktoś w nas chce czymś rzucić. 

• Z kolei mózg refleksyjny to przede wszystkim kora przedczołowa oraz kora ciemieniowa. 

Dzięki działaniu mózgu refleksyjnego możemy rozwiązywać złożone problemy poznawcze, a także przewidywać konsekwencje naszych działań. Przetwarzane w nim informacje w większości są uświadamiane. 

Zazwyczaj „układem domyślnym” jest mózg odruchowy – dopiero, gdy zadanie jest dla niego zbyt trudne, aktywowany zostaje mózg refleksyjny. Zachodzi rywalizacja pomiędzy tymi dwoma systemami, między mózgiem "analitycznym", racjonalnym, refleksyjnym a mózgiem "emocjonalnym", odruchowym. 

Taka rywalizacja ma miejsce także wtedy, gdy w grę wchodzą decyzje ekonomiczne. Nie jest prawdą, że jesteśmy całkowicie racjonalnymi – to znaczy posługującymi się przede wszystkim mózgiem refleksyjnym – inwestorami. Gdy w grę wchodzą pieniądze zwykle dominują systemy mózgu odruchowego (Majewska-Bielecka D., Nowak-Lewandowska R., 2019).

Przykładowe badania z zakresu neuroekonomii

1. Wyniki dotychczasowych badań wskazują na to, że gdy w grę wchodzą wyniki pieniężne, a nie tylko symboliczne (np. punkty za wynik w grze), mózg aktywuje się w obszarach podkorowych bogatych w receptory dopaminergiczne tzn. reagujących na dopaminę, będącą jednym z neuroprzekaźników.  

Aktywacja dokonuje się przede wszystkim w rejonie jądra półleżącego (Elliott, Friston, Dolan 2000; Knutson i in. 2007; Knutson i in. 2001). Jądro półleżące stanowi najważniejszą część układu nagrody w mózgu, natomiast dopamina jest metaforycznie określana jako substancja przyjemności (Hamer, Copeland 1998; Kalat 2006). 

Aktywacja jądra półleżącego nasila się na przykład wtedy, gdy człowiek oczekuje na doznawanie przyjemności związanej z jedzeniem słodyczy lub zażywaniem narkotyków, a także otrzymywaniem pieniędzy. Zasoby materialne nie różnią się w tym sensie od innych wzmocnień, co może wyjaśniać podobny mechanizm uzależnień od narkotyków i od gier hazardowych (Breiter i in. 2001). 

Pogoń za wysokimi zyskami na giełdzie również wydaje się bardziej zrozumiała, gdy weźmiemy pod uwagę tak znaczący wpływ oczekiwanych zysków finansowych na mózgowy ośrodek nagrody (przyjemności).

Można postawić następującą hipotezę: maksymalna aktywacja jądra półleżącego ma miejsce wtedy, gdy już zdobędziemy nagrodę (np. zysk finansowy). Eksperyment przeprowadzony przez Kuhnen i Knutsona (2005) dostarcza jednak rezultatów sprzecznych z taką hipotezą.

Przebieg badania: Uczestnicy tego eksperymentu brali udział w grze inwestycyjnej podzielonej na kilka etapów. 

I etap -  dokonanie wyboru (mniej lub bardziej ryzykownego),

II etap  – oczekiwanie na wynik (symulacja zmiany kursów akcji na giełdzie), 

III etap - zapoznanie się z wynikiem (zyskiem lub stratą). 

W trakcie całej gry monitorowano pracę mózgu za pomocą funkcjonalnego rezonansu magnetycznego. Okazało się, że aktywacja jądra półleżącego była maksymalna w fazie oczekiwania na potencjalny zysk, a już po jego osiągnięciu nasilenie aktywacji słabło. 

2. Inne badania pokazują, że silne wydzielanie dopaminy w mózgu ma miejsce wtedy, gdy osiągnięta nagroda nie była oczekiwana, w przeciwieństwie do sytuacji, w której spodziewaliśmy się, że tę nagrodę zdobędziemy (Zweig, 2007). 

Być może właśnie z tego powodu hazardziści grają w kasynie o coraz wyższe stawki, a inwestorzy giełdowi angażują się w coraz bardziej ryzykowne działania. Neurony w jądrze półleżącym mogą zostać pobudzone przez oczekiwanie na bardzo różne wzmocnienia (seks, narkotyki, pieniądze).

3. Można postawić następującą hipotezę: mózg osoby angażującej się w działanie związane z podejmowaniem ryzyka finansowego został już wcześniej pobudzony w obszarach podkorowych przez inne czynniki sygnalizujące przyjemność. Biorąc pod uwagę to, że na podstawie nasilenia aktywacji jądra półleżącego można prognozować wielkość ryzyka ekonomicznego podejmowanego przez człowieka. Można się spodziewać, że wstępne pobudzenie tego rejonu struktury neuronalnej spowoduje angażowanie się w coraz bardziej ryzykowne wybory. 

To przypuszczenie zostało potwierdzone przez wyniki badania Knutsona i jego współpracowników (2008).

Przebieg badania:  W eksperymencie badani brali udział w prostej grze finansowej, a badacze analizowali aktywność ich mózgów w trakcie gry za pomocą funkcjonalnego rezonansu magnetycznego.

I etap - przed dokonaniem wyboru między opcjami niskiego i wysokiego ryzyka, należało wzbudzić u uczestnika aktywność neuronalną w jądrze półleżącym. W związku z tym, przed fazą wyboru na ekranie pojawiało się zdjęcie pary osób (mężczyzny i kobiety) o charakterze erotycznym. Pomiar aktywności mózgu wykazał, że u osób, którym prezentowano erotyczne zdjęcia, doszło do pobudzenia różnych obszarów mózgu, w tym – jądra półleżącego. 

II etap - w późniejszej grze finansowej te osoby częściej wybierały opcje związane z wyższym ryzykiem. Dokładniejsza analiza statystyczna wykazała, że aktywacja jądra półleżącego miała istotny wpływ na wybór bardziej ryzykownego wariantu w grze. 

Wnioski płynące z powyższego badania mają ogromne znaczenie dla zrozumienia mechanizmu uzależnienia od hazardu. Kasyna są najczęściej zorganizowane w taki sposób, aby poza samą grą hazardziści mogli doświadczyć różnych przyjemności. Serwowane są darmowe drinki, które nierzadko podają skąpo odziane hostessy. Posiadając wiedzę o zależnościach między mózgiem a ryzykiem, łatwo się domyśleć, że takie marketingowe zabiegi skłaniają graczy do stawiania coraz wyższych stawek i do podejmowania coraz wyższego ryzyka.

4. W jednym z badań podjęto się analizy mózgowych mechanizmów zależności ryzykownych wyborów od kontekstu (ang. framing effect). 

Efekt zależności wyborów od kontekstu zysku vs. kontekstu straty został po raz pierwszy opisany przez Kahnemana i Tversky’ego w sformułowanej przez nich teorii perspektywy i nazwany efektem odbicia (Kahneman, Tversky 1979;Tversky, Kahneman 1981). 

Zgodnie z tym efektem, w kontekście zysków ludzie skłaniają się ku ostrożności (tzn. preferują mniejszy, lecz pewny zysk zamiast zysku większego i niepewnego), a w kontekście strat wolą ryzyko (tzn. preferują większą i niepewną stratę zamiast straty mniejszej i pewnej). Według Tversky’ego i Kahnemana, zależność wyborów od kontekstu ujawniająca się w formie efektu odbicia jest przejawem nieracjonalności decyzyjnej. 

5. Kolejne badanie De Martino i innych (2006) dotyczyło, jakie są neuronalne podstawy efektu odbicia, stosując funkcjonalny rezonans magnetyczny. 

Przebieg badania

I Uczestnicy ich eksperymentu otrzymywali pieniądze, które następnie mogli zatrzymać lub stracić w zależności od wyników swoich wyborów. W jednym warunku gra polegała na dokonaniu wyboru między pewnym i mniejszym zyskiem a zyskiem większym i niepewnym. W warunku drugim dokonywało się wyboru między mniejszą i pewną stratą a stratą większą i niepewną. 

Wyniki badań wskazują, że większość osób podejmowała w tej grze decyzje, które były zgodne z efektem zależności od kontekstu, ale były też osoby, które działały niezależnie od kontekstu. 

Wybory sterowane kontekstem okazały się związane z innymi strukturami neuronalnymi, niż wybory niewykazujące efektu odbicia. W mózgach osób, które uległy kontekstowi, silniej aktywowało się jądro migdałowate – struktura mózgu odpowiedzialna za odbiór i przetwarzanie emocji oraz za rozpoznawanie w otoczeniu informacji ważnych dla emocji w kontekście sytuacyjnym i społecznym (Le Doux 2000). 

Według Kahnemana i Fredericka (2006), opisany powyżej wynik można interpretować w następujący sposób. Decyzja jest bardzo często zdeterminowana przez wstępną, emocjonalną ocenę sytuacji, a człowiek wybiera to rozwiązanie, które jest atrakcyjne z afektywnego punktu widzenia. Emocjonalnie atrakcyjny jest pewny zysk, a pewna strata jest emocjonalnie dotkliwa. Stąd struktura wyborów staje się zgodna z efektem odbicia (T.Zaleśkiewicz, 2018).

Przytoczone przykłady badań koncentrują się na zrozumieniu tego, jak umysł człowieka rozwiązuje konflikt typu emocje-rozum w takich działaniach, jak: dokonywanie wyborów ryzykownych, podejmowanie decyzji moralnych, radzenie sobie z impulsywnością i podejmowanie działań ekonomicznych w kontekstach społecznych. 

Większość opisanych badań umożliwia dokładniejsze zrozumienie natury procesów decyzyjnych i tego, jak interakcja emocji i poznania prowadzi nas do radzenia sobie z trudnymi wyborami. Dzięki badaniom nad podejmowaniem decyzji moralnych stało się jasne, w jaki sposób emocje sterują rozwiązywaniem konfliktu między rozsądkiem a wpływem silnej normy moralnej.

Podsumowanie 

Neuroekonomia jest integralną częścią ekonomii, mikroekonomii oraz makroekonomii i dodatkowo łączy w sobie osiągnięcia naukowe neuronauki, psychologii i ekonomii. Stosuje metody badawcze tych nauk i w ten sposób pozwala na poznanie rzeczywistości gospodarczej. Umożliwia zbudowanie współczesnej teorii podejmowania decyzji ekonomicznych, indywidualnych i zbiorowych oraz przewidywanie przyszłych zdarzeń gospodarczych na podstawie prognozowanych wniosków wynikających z interdyscyplinarnych badań w ramach tej nowej dziedziny nauki.

Badania neuroekonomiczne umożliwiają zrozumienie tych zachowań, które są uznawane za nieracjonalne z punktu widzenia kanonów klasycznej ekonomii i teorii użyteczności. Dowodzą, że w kontekście zysków stajemy się asekurantami, a w kontekście strat jesteśmy ryzykantami. 

Według  jednego  z autorów teorii perspektywy – Daniela Kahnemana – badania neuroekonomiczne świadczą o tym, że taka struktura wyborów jest zdeterminowana przez wpływ czynników emocjonalnych. Pokonywanie wpływu afektu, skutkujące w bardziej racjonalnych decyzjach, okazuje się aktywować ośrodki mózgu odpowiedzialne za radzenie sobie z konfliktami poznawczymi. 

Analizowanie aktywności struktur neuronalnych w mózgu pozwoliło też lepiej zrozumieć, co się dzieje w umyśle człowieka, gdy musi on wybierać między natychmiastowymi i mniejszymi nagrodami a nagrodami większymi, lecz odroczonymi w czasie. Takie  badania także wyraźnie wskazują na konieczność radzenia sobie z konfliktem między racjonalnością a emocjami. 

Badania neuroekonomiczne coraz silniej są powiązane z psychologiczną (behawioralną) teorią gier, ujawniając dlaczego ludzie, którzy działają w kontekście społecznym, są skłonni postępować nieracjonalnie (np. wybierać mniejszy zysk od zysku większego). Przeanalizowano, co się dzieje w mózgu gracza, który postępuje nieracjonalnie z ekonomicznego punktu widzenia. Okazało się, że zachowanie niezgodne z aksjomatami teorii gier wynika albo z chęci odreagowania negatywnych emocji, albo z dążenia do dostarczenia sobie przyjemności. To kolejny dowód na to, jak analiza interakcji emocji i rozumu na poziomie mechanizmów neuronalnych przyczynia się do lepszego poznania natury ekonomicznych działań człowieka. 

Interdyscyplinarność neuroekonomii staje się ogromnym wyzwaniem dla badaczy i prowadzonych przez nich badań. Neuroekonomia rozwija się w ramach różnorodności metod używanych na różnych polach badawczych, co oznacza, że neuroekonomista powinien sięgać po wiedzę praktyczną na temat narzędzi analitycznych stosowanych przez teoretyków wyboru, narzędzi analitycznych stosowanych w modelowaniu komputerowym, projektów eksperymentalnych w psychologii i ekonomii, technik statystycznych, począwszy od technik neuroobrazowania do tych stosowanych w analizie zachowań i pełnego pakietu metod neurologii dostępnych do badania procesów poznawczych (Kable 2011).

Bibliografia:

Drenda L., Neuroekonomia a problemy etyczne, Współczesne Problemy Ekonomiczne nr 13, 2016

Majewska-Bielecka D., Nowak-Lewandowska R., Neuronaukowe implikacje w podejmowaniu decyzji, Zeszyty Naukowe ZPSB FIRMA i RYNEK 2019/1 (55)

Miłaszewicz D., Neuroekonomia – nauka urealniająca ekonomiczne wybory, Pracę Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 489,  2017

Noga M., Neuroekonomia a ekonomia głównego nurtu, Wyd. CedeWu, Warszawa 2017

Zaleśkiewicz T., Neuroekonomia, Decyzje nr 9/2008