Psychologia sportu – Kiedy? Dla kogo? Jak wygląda współpraca?

Psychologia w sporcie jest niezwykle młodą dziedziną, która dynamicznie rozwija się  na naszych oczach. Psychologia sportu, jak nazwa wskazuje, ma głównie za zadanie wspierać zaplecze mentalne zawodników, prowadząc ich do jak najlepszego wykonania podczas startu i jak najefektywniejszych treningów. Jest to jednak gałąź psychologii, która może mieć znacznie szersze zastosowanie. 

 W tym artykule odpowiemy na podstawowe pytania – czym, po co i dla kogo jest psychologia w sporcie? Kiedy warto po nią sięgnąć? Jak wygląda współpraca i czego można się po niej spodziewać? Zapraszamy do lektury!

Czym jest psychologia sportu? 

Psychologia w sporcie – taka nazwa używana jest przez część osób zajmujących się tą dziedziną – łączy w sobie wiedzę z  wielu gałęzi psychologii – m.in. psychologia poznawcza, pozytywna, emocji i motywacji, społeczna – aplikując ją na obszar sportu. Głównym zadaniem osób pracujących w tym obszarze specjalizacji, jest wspieranie zawodników sportów indywidualnych, zespołowych oraz drużynowych w taki sposób, aby ich start był na jak najlepszym poziomie wykonania. Odbywa się to poprzez pracę nad jak najbardziej efektywnymi treningami oraz dobrym przygotowaniem do wystąpienia. Psycholog wspiera w rozwoju umiejętności mentalnych, zauważeniu schematów funkcjonowania oraz strategii radzenia sobie i zbudowania ich w taki sposób, aby były jak najbardziej zdrowe i korzystne dla klienta. Współpraca z psychologiem niesie za sobą szereg korzyści, a jedną z nich jest poszerzanie swojej samoświadomości – bez tej podstawy trudno jest świadomie i efektywnie funkcjonować. 

Z jakimi tematami wiąże się psychologia sportu? Z pewnością wiąże się z pracą nad umiejętnościami mentalnymi, wykorzystaniem ich w sytuacjach trudnych oraz funkcjonowaniem przed startem, w czasie startu i po starcie, a także w radzeniu sobie podczas kontuzji oraz w momencie kończenia kariery. Wspomniane umiejętności mentalne to np. koncentracja, regulacja pobudzenia, czyli panowanie nad emocjami i radzenie sobie ze stresem, pewność siebie, wyznaczanie optymalnych celów oraz sposób ich realizacji i oceny, wspierająca mowa wewnętrzna, techniki relaksacji i regeneracji, techniki wyobrażeniowe, zdrowa motywacja, a także umiejętność prawidłowej komunikacji, wzmocnienie współpracy czy kreatywności. Wymienione umiejętności rozwija się oraz wykorzystuje do radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, określonymi przez zawodnika.

Praca w obszarze mentalnym jest niesamowicie istotna, ponieważ nawet najlepiej przygotowany motorycznie i technicznie zawodnik, pod wpływem stresu, trudnych myśli, czy braku koncentracji, może mieć słabszy start. Dodatkowo na pewnym poziomie wykonania sportowego, decydować o wyniku mogą różnice zbudowane właśnie na tle mentalnym. 

Dla kogo? 

Podstawowym założeniem jest współpraca z zawodnikiem jednak, co ciekawe, psycholog może współpracować z trenerami, rodzicami młodych zawodników oraz całym sztabem szkoleniowym – jeśli oczywiście mówimy o obszarze sportu. Biorąc pod uwagę tematykę, która została przedstawiona w poprzednim akapicie, specjalista może współpracować z muzykami, aktorami, biznesmenami oraz wszystkimi osobami, które pracują pod presją, mierzą się z wystąpieniami publicznymi, chcą nauczyć się radzić sobie z emocjami i stresem, wyznaczać cele, organizować czas,  poprawić koncentrację, a także odnaleźć motywację czy pewność siebie. 

Trenerzy, mentorzy i  opiekunowie mogą, podobnie jak zawodnicy, mogą poszerzyć wiedzę o sobie samym, o swoich sposobach funkcjonowania, dowiedzieć się jak wspierać zawodników, poznać teorie i założenia pewnych mechanizmów psychologicznych, rozwinąć umiejętność komunikacji, wyznaczania celów, rozwiązywania konfliktów, pracy w zespole, a także prowadzenia go. Rodzice poza dawką psychoedukacji oraz wsparciem w rozwoju komunikacji, mogą dodatkowo poszerzyć samoświadomość i zastanowić się nad swoją rolą w sporcie dziecka, zastanowić się jak chcą funkcjonować w świecie sportu (treningi i wyjazdy), zauważyć swoje potrzeby i poszukać rozwiązań sytuacji dla nich trudnych oraz dowiedzieć się jak wspierać dziecko na różnych etapach kariery. 

Osoba, która chce się rozwinąć, niekoniecznie będąc związana ze światem sportu, z pewnością poszerzy wiedzę o sobie, określi dokładne obszary do pracy, zwiększy swoją wiedzę dotyczącą psychologii, co pozwoli jej na lepsze radzenie sobie w różnych sytuacjach. Bardzo ważnym obszarem wspierającym codzienne funkcjonowanie, są techniki radzenia sobie ze stresem i napięciem oraz umiejętność efektywnej regeneracji ciała i umysłu.

Psycholog sportu może wesprzeć każdą osobę, niezależnie od wieku czy stopnia zaawansowania, rodzaju sportu i  zajęcia życiowego. Ważnym jest, aby pamiętać, że bardzo często praca z psychologiem NIE jest terapią, choć wielu specjalistów sięga po techniki terapeutyczne i wprowadza jej elementy w proces współpracy z klientem. 

Kiedy warto rozpocząć współpracę z psychologiem? I co jest w niej istotne?

W świecie sportu często można natknąć się na przekonanie, że psycholog jest ostatnią szansą ratunku zawodnika, który doświadcza trudności. Owszem psycholog może podjąć pracę na zasadzie interwencji kryzysowej lub mieć taką sytuację w trakcie trwania współpracy, jednak zdecydowanie warto skorzystać z jego wsparcia w momencie, kiedy pojawia się, po prostu, potrzeba rozwoju. 

Kiedy w takim razie warto udać się na konsultację lub zorganizować warsztat grupowy? Kiedy pojawia się chęć rozwoju nie tylko motorycznego, technicznego, ale także mentalnego. Działanie prewencyjne, przygotowujące do wystąpienia, zminimalizuje ryzyko sytuacji bardzo trudnej dla zawodnika oraz poprawi jego ogólne funkcjonowanie. Dodatkowo oczywiście, warto podjąć współpracę w przypadku pojawienia się trudności, chęci podniesienia poziomu funkcjonowania zespołu lub drużyny. Przykładowe trudności, z którymi zgłaszają się zawodnicy i trenerzy to brak poczucia pewności siebie, nieradzenie sobie ze stresem i presją, chęć podniesienia poziomu koncentracji, konflikty w zespole, brak zdrowej współpracy. 

Współpraca z psychologiem jest dobrym pomysłem na każdym etapie rozwoju – w zależności od wieku zawodnika, obszar pracy, na którym skupia się psycholog, jest różny. Wśród dzieci jest to głównie aspekt psychoedukacyjny, poszerzający samoświadomość oraz wychowawczy. W przypadku najmłodszych wystarczą zajęcia grupowe – oczywiście, jeśli jest wskazanie do pracy indywidualnej, należy się tym zaopiekować. Im starszy zawodnik, im wyższy poziom jego zaawansowania, tym szerszy jest zakres pracy. 

Współpraca z psychologiem jest zazwyczaj długoterminowa. Naturalne jest, że zawodnik chce się spotkać raz, w ramach konsultacji,  lub organizowane są jednorazowe warsztaty w odpowiedzi na potrzeby grupy, jednak najlepsze efekty daje dość regularna praca długoterminowa. Zawsze warto pamiętać, że zakres oraz czas trwania współpracy dopasowywany jest do potrzeb osoby zgłaszającej chęć współpracy. 

Kiedy współpraca się kończy? Zazwyczaj w przypadku pracy z organizacjami, ramy współpracy ustalone są poprzez umowę. W przypadku pracy indywidualnej najczęściej jest to wspólna decyzja psychologa oraz zawodnika, nie mniej decydujący głos ma klient.  

Jak wygląda współpraca?

Forma współpracy z psychologiem może przybierać bardzo wiele postaci. Jest ona zależna od dostępnego czasu u obu stron, aspektów finansowych, preferencji zarówno klienta, jak i psychologa. Można więc powiedzieć, że nie ma jednego, sztywnego wzorca jak powinna wyglądać współpraca, ponieważ jest ona dobierana do potrzeb i możliwości osoby lub instytucji, która kontaktuje się ze specjalistą. Nie mniej, istnieją oczywiście pewne ramy i sposoby funkcjonowania wspólne dla psychologii sportu. 

Aby zbudować szerszy obraz rodzajów i sposobów pracy, można przyjąć rozróżnienie na współpracę w gabinecie prywatnym oraz współpracę z klubem lub związkiem. Współpraca z instytucją może być określona czasem trwania umowy lub realizacją programu. Istnieje również możliwość, że psycholog jest w instytucji „na wyłączność”, co oznacza, że nie może pracować w gabinecie prywatnym, jednak jest to jedna z opcji. Często zdarza się, że psycholog, który jest we współpracy z klubem, ma określony program do realizacji lub jest dostępny w razie potrzeby, jednak nadal może prowadzić własne, prywatne działania. Zazwyczaj, podczas pracy w klubie lub związku, psycholog opiekuje się zawodnikami – może prowadzić dla nich warsztaty grupowe, spotkania indywidualne, prowadzić obserwację treningu i jeździć na zgrupowania oraz zawody. Dodatkowo może prowadzić spotkania ze sztabem szkoleniowym, aby zadbać również o jego potrzeby i rozwój, a także, aby mieć wspólny front w kontekście rozwoju zawodników. Zdarza się również, że psycholog dołącza do sztabu szkoleniowego wybranego zawodnika.

Praca w zakresie prywatnym wygląda dość podobnie – psycholog często przyjmuje klientów indywidualnie, również online, prowadzi warsztaty zgodnie z zapotrzebowaniem grupy, ustalane są ramy tematyczne oraz czasowe, może także organizować szkolenia o różnorodnej tematyce, tworzyć własne materiały edukacyjne, pisać artykuły oraz wydawać publikacje. Oczywiście psycholog może również podążać ścieżką o profilu działalności naukowej, czyli być wykładowcą, prowadzić prelekcje na różnych eventach oraz konferencjach. Podstawą współpracy z psychologiem jest rozmowa, jednak bardzo często dodatkowo dołączane są elementy gier i zabaw czy pracy na urządzeniach np. biofeedback. 

Częstotliwość, długość trwania spotkań oraz ich forma realizacji zależne są od psychologa. Zazwyczaj konsultacja indywidualna trwa ok. 45 – 90 minut, a warsztat 60 – 120 minut. Niemniej naprawdę warto zapytać psychologa o jego wyobrażenia procesu i określić swoje własne preferencje – z pewnością uda się znaleźć porozumienie w kwestii organizacji współpracy. 

Podsumowanie

W zależności od preferencji psychologia sportu może być również nazywana psychologią w sporcie. Łączy ona w sobie wiedzę z wielu innych obszarów psychologii, a także całą masę technik z różnych nurtów i podejść terapeutycznych. Głównym zadaniem psychologów sportu jest wspieranie zawodników na ścieżce kariery, w taki sposób, aby utrzymywali harmonię i równowagę psychiczną, efektywnie trenowali oraz osiągali możliwie najlepsze wyniki sportowe. Warto jednak pamiętać, że poza zawodnikami, wsparcia mogą również szukać trenerzy, rodzice oraz osoby spoza świata sportu – obszar zastosowań założeń, na których bazuje psychologia sportu, jest naprawdę szeroki. Form i kanałów współpracy z psychologiem jest naprawdę wiele – wszystko zależy od potrzeb i preferencji osoby, która zgłasza się do specjalisty. Dostępne są m.in. spotkania indywidualne, grupowe, praca online oraz prelekcje. Ważne jest, aby pamiętać, że właściwie każdy moment jest dobry, aby podjąć współpracę z psychologiem, nie tylko kryzys lub przeżywanie dużych trudności, ale również okres stabilizacji, w którym główną motywacją może być chęć rozwoju. Zmiana modelu funkcjonowania wymaga pewnej pracy oraz przestrzeni, więc warto dać sobie czas na zobaczenie pierwszych efektów współpracy.

Psychologów sportu jest wielu, istotne jest, aby znaleźć osobę z odpowiednimi kompetencjami oraz, co chyba najważniejsze, filozofią pracy, która odpowiada klientowi.