Choroba nowotworowa to rodzaj stresu, do którego często nie da się przygotować. 

Diagnoza choroby onkologicznej często spada na nas lub naszych bliskich jak “grom z jasnego nieba”. To ten rodzaj stresu, na który nie da się przygotować. W jednej chwili znajdujemy się w zupełnie nowej dla siebie sytuacji z mnóstwem znaków zapytania. Dotyczą one wielu kluczowych obszarów życia. Zastanawiamy się, jak będzie wyglądało leczenie, czy dobrze je zniesiemy, czy będziemy mogli zostać aktywni zawodowo i pełnić nasze dotychczasowe role życiowe. Martwimy się o siebie i o rodzinę. Często niewiele rozumiemy z tego, co mówią do nas lekarze. Poziom napięcia nie pozwala zapamiętać dużej części podawanych nam informacji. 

To czas, któremu towarzyszy niezwykle silne obciążenie emocjonalne. W poniższym artykule znajdziesz informacje, które pomogą Ci lepiej zrozumieć swoje funkcjonowanie psychiczne w sytuacji leczenia onkologicznego i dowiesz się więcej o tym, w czym może Ci pomóc psychoonkolog. 

Emocje i sposób reagowania w chorobie nowotworowej 

Wejście do świata choroby oznacza emocjonalny “rollercoaster”. Droga od odkrycia niepokojących nas objawów, przez diagnostykę i potwierdzenie, z czym mamy do czynienia, niejednokrotnie jest długa i może potrwać wiele tygodni. Oznacza to obecność dużej niepewności i nasilonego lęku. Mogą temu towarzyszyć “natrętne myśli” i analizowanie różnych scenariuszy. Pacjenci z podejrzeniem choroby nowotworowej, często miewają problemy z utrzymaniem uwagi, trudno im się skupić na codziennych aktywnościach, mogą towarzyszyć im zmiany w ich codziennym funkcjonowaniu, np. pogorszona jakość snu, zmiana apetytu, poczucie ciągłego napięcia w ciele, uogólnione zmęczenie, chwiejność emocjonalna, płaczliwość, poirytowanie. 

Po usłyszeniu diagnozy może pojawić się szok, niedowierzanie czy zaprzeczanie. Trudno przyjąć od razu informację o chorobie i planowanym leczeniu. Sposób dalszego reagowania będzie zależny od naszych cech osobowości i strategii radzenia sobie ze stresem. Po tym, jak diagnoza dotrze do naszej świadomości, możemy przyjąć różne postawy wobec choroby, np. aktywnie poszukiwać informacji lub wsparcia emocjonalnego albo unikać wszelkich dalszych komunikatów dotyczących naszego stanu. Sporo osób mobilizuje się przez tworzenie sobie planów i zadań na dalsze etapy leczenia. Niektórym może towarzyszyć odrętwienie emocjonalne, innym stałe pobudzenie i niepokój. Są osoby, które potrzebują w tym czasie łączności z innymi, a są takie, które będą się mocniej wycofywały. 

W zależności od przebiegu proponowanego leczenia mogą pojawiać się różne emocje, wynikające z konieczności przystosowania się do zupełnie nowego rytmu życia i innego poziomu aktywności. Ważne jest obserwowanie siebie lub osoby bliskiej pod kątem występowania obniżonego nastroju, lub lęku. Jest to naturalny stan w obciążającej emocjonalnie sytuacji, jednak kiedy trwa za długo lub znacznie utrudnia funkcjonowanie-warto zwrócić się o pomoc do psychoonkologa.

Co ma wpływ na to, jak przechodzimy przez chorobę nowotworową? 

Na nasze reakcje emocjonalne i sposób radzenia sobie z diagnozą choroby onkologicznej mogą wpływać takie czynniki jak: 

• Przekonania i doświadczenia związane z chorobą nowotworową (np. czy znaliśmy osoby z podobną diagnozą, czy w naszej rodzinie były przypadki zachorowań, wizerunek onkologii w mediach, opinie społeczne, nasz indywidualny sposób postrzegania choroby nowotworowej) 

• Wcześniejsze doświadczenia związane z chorowaniem i poziom zaufania do pracowników ochrony zdrowia (np. poprzednie kontakty i komunikacja z personelem medycznym, wspomnienia związane z procesem diagnostyki onkologicznej, sposób otrzymania informacji o chorobie nowotworowej) 

• Osobowość, strategie radzenia sobie ze stresem 

• Poziom wiedzy na temat aktualnej sytuacji zdrowotnej i dalszego leczenia (jednak zapotrzebowanie na informacje w tej sferze jest różne) 

• Subiektywna ocena wsparcia społecznego (ważne jest dopasowanie go do indywidualnych potrzeb) 

• Sytuacja społeczno- ekonomiczna (czynniki zewnętrzne mogące utrudniać dostęp do leczenia i rekonwalescencji) 

• Stan somatyczny związany z chorobą (np. zmęczenie, ból, problemy ze snem, poziom zaawansowania nowotworu, skutki uboczne) 

• Stan psychiczny (depresja, lęk, zaburzenia adaptacyjne) 

Diagnoza i co dalej? 

Otrzymanie diagnozy choroby nowotworowej wymaga ponadprzeciętnej mobilizacji siebie i otoczenia na długi, bliżej nieokreślony czas. Wiąże się to z życiem w przewlekłym stresie i napięciu. Jak się na to przygotować? Oto garść wskazówek: 

• Zorganizuj sieć wsparcia. Jeśli brak Ci w otoczeniu ludzi, którzy mogliby pomóc, postaraj się poszukać na zewnątrz (fundacje, interwencja kryzysowa, psychoonkolog) 

• Ustal sposób zdobywania wiedzy na temat swojej choroby i leczenia. Odpowiednia informacja na temat diagnozy, metod terapii onkologicznej i jej wpływu na Twoje funkcjonowanie może zredukować lęk. Ważne, aby jej ilość była dostosowana do Twoich indywidualnych potrzeb. Przed kolejną wizytą lekarską, stwórz listę pytań i przedstaw ją osobie odpowiedzialnej za Twoje leczenie. Dopytaj także o sprawdzone źródła informacji-poradniki onkologiczne, strony internetowe. 

• Zastanów się, co mogłoby ułatwić Twoją współpracę z personelem medycznym. Stres związany z otrzymywanymi informacjami, może znacznie obniżyć zdolność ich przetwarzania lub zapamiętywania. Możesz poprosić o zanotowanie najważniejszych informacji albo brać na najważniejsze wizyty osobę bliską. Dowiedz się, do kogo możesz się zgłaszać w razie swoich pytań i wątpliwości. 

• Spróbuj określić swoje cele i potrzeby w nowej sytuacji. Kogo i czego potrzebujesz? Przemyśl, na jakie czynniki masz wpływ, żeby zadbać o swój dobrostan w trakcie choroby, np. odżywianie, kontakty społeczne, odpoczynek, stosowanie się do zaleceń medycznych, zdobywanie informacji, aktywność dostosowana do Twoich możliwości. 

• Miej do siebie cierpliwość i pamiętaj, że pomimo istnienia choroby-nadal pełnisz różne role życiowe. Jesteś kimś więcej niż Twoja diagnoza. Nie jesteś tylko pacjentem, ale pozostajesz w różnych relacjach i aktywnościach. Postaraj się przemycać, co się da, ze swojego funkcjonowania przed leczeniem. Rutyna i robienie tego, co znasz, daje poczucie bezpieczeństwa. 

Czym jest psychoonkologia? 

Psychoonkologia to interdyscyplinarna dziedzina medycyny, łącząca wiedzę onkologiczną i psychologiczną. Zakłada ona, że istnieje związek między dobrostanem psychicznym a kondycją fizyczną całego organizmu. Co oznacza, że łagodzenie skutków stresu związanego z chorobą, przywracanie równowagi psychicznej, wzmacnianie wewnętrznych zasobów pacjenta i jego bliskich, może wspomóc proces zdrowienia. 

Działania psychoonkologii skupiają się na trzech obszarach: profilaktyka chorób nowotworowych, wsparcie osób chorych onkologicznie i ich bliskich, edukacja personelu medycznego. 

W czym może pomóc psychoonkolog? 

Wsparcie psychoonkologiczne obejmuje towarzyszenie pacjentom i ich bliskim w trakcie całej drogi przez chorobę. Dotyczy to również osób po leczeniu nowotworowym, które zmagają się z różnymi trudnościami w przystosowaniu się do nowej rzeczywistości (np. lęk przed nawrotem choroby, proces adaptacji do utraty sprawności lub rekonwalescencji po leczeniu). 

W praktyce pomoc psychoonkologiczna może oznaczać: 

• Wsparcie w odnalezieniu się w sytuacji choroby. 

• Przyjrzenie się bliżej przekonaniom pacjenta, które mogą obniżać mu poczucie własnej skuteczności lub nasilać lęk-stosowanie technik zmiany postaw i myśli. 

• Praca nad minimalizacją negatywnych skutków choroby i związanego z nią stresu. Poznawanie narzędzi psychologicznych redukujących napięcie i lęk. 

• Budowanie sieci wsparcia społecznego, praca nad komunikowaniem potrzeb przez pacjenta i jego bliskich, wzmacnianie ważnych dla niego wartości i relacji 

• Odkrywanie indywidualnych potrzeb w czasie leczenia i metod poprawy swojego samopoczucia. Nauka „dobrego” funkcjonowania pomimo choroby. 

Specjalistów w zakresie wsparcia psychoonkologicznego można znaleźć zarówno na oddziałach szpitalnych (NFZ), jak i w fundacjach zajmujących się osobami chorymi onkologicznie. Można także skorzystać z pomocy w ramach gabinetów prywatnych. 

Warto rozważyć skorzystanie z usług psychoonkologa, aby dać sobie szansę na większy komfort psychiczny w trakcie przechodzenia przez chorobę i odnajdywania się w rzeczywistości z nią związanej. W związku z tym, że obecnie rośnie świadomość społeczna na temat znaczenia obszaru psychicznego w procesie zdrowienia, pojawia się coraz więcej inicjatyw skierowanych do osób z chorobami przewlekłymi, a także ich bliskich. 

Bibliografia :

de Walden-Gałuszko K., Psychoonkologia w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011. 

de Walden- Gałuszko K., O życiu z rakiem i po raku. Praktyczny poradnik dla każdego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2023.