Zakupoholizm – objawy, przyczyny i sposoby leczenia

Przyczyny zakupoholizmu są złożone i mogą obejmować zarówno czynniki psychologiczne, jak i społeczne. Do głównych przyczyn psychologicznych należą: niskie poczucie własnej wartości, depresja, stany lękowe, problemy z regulacją emocji oraz traumatyczne doświadczenia z przeszłości.

Dlaczego? Napięcie emocjonalne i niepokój sprawiają, że naturalnie poszukujemy ulgi w cierpieniu. Jeśli nie mamy innych zasobów lub nie zostaliśmy nauczeni zdrowszych metod radzenia sobie ze stresem, lękiem czy smutkiem, moment zakupu przynosi natychmiastową ulgę.

Czynniki społeczne również odgrywają istotną rolę. Należą do nich presja otoczenia na posiadanie określonych dóbr materialnych, społeczne postrzeganie sukcesu przez pryzmat posiadanych rzeczy, wpływ grup rówieśniczych oraz wszechobecna kultura konsumpcyjna. Łatwy dostęp do kredytów i kart kredytowych może dodatkowo przyczyniać się do rozwoju tego uzależnienia.

Częstym zapalnikiem są treści pojawiające się w mediach społecznościowych, takich jak Instagram czy Pinterest, które z ogromną częstotliwością zachęcają do nabywania nowych rzeczy - odzieży, mebli i wystroju, suplementów, gadżetów elektronicznych, kosmetyków a także planowania kolejnych wyjazdów i wakacji.

Zakupoholizm ma znaczący wpływ zarówno na życie osobiste, jak i zawodowe. W sferze osobistej może prowadzić do napięć w relacjach rodzinnych i przyjacielskich, utraty zaufania oraz konfliktów wynikających z ukrywania wydatków. Często dochodzi do zaniedbywania rodziny, przyjaciół i innych istotnych aspektów życia osobistego. Pod kompulsywnym kupowaniem kryje się stres, napięcie emocjonalne czy inne zaburzenia, utrudniające dbanie o relacje.

W życiu zawodowym zakupoholizm może skutkować trudnościami z koncentracją, spadkiem wydajności oraz stresem wynikającym z problemów finansowych. Osoba uzależniona może spędzać czas w pracy na przeglądaniu ofert zakupowych online, zamiast wykonywaniu obowiązków. Może to prowadzić nawet do ryzyka utraty pracy z powodu nieobecności, spadku produktywności lub prób kradzieży w celu sfinansowania zakupów.

Ważne jest odróżnienie kompulsywnego kupowania od prokrastynacji.

Media i reklama odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu zachowań konsumenckich, co może być szczególnie niebezpieczne dla osób predysponowanych do zakupoholizmu. Wszechobecne reklamy wykorzystują techniki psychologiczne, kreując sztuczne potrzeby i pragnienia. Bombardują nas obrazami idealnego życia, sugerując, że można je osiągnąć poprzez zakup określonych produktów.

Media społecznościowe dodatkowo potęgują ten efekt, prezentując wyidealizowane obrazy życia innych ludzi, co może prowadzić do niezdrowych porównań społecznych i chęci dorównania innym poprzez zakupy. Platformy e-commerce, oferujące łatwy dostęp do produktów 24/7, stanowią dodatkowe zagrożenie dla osób z tendencjami do zakupoholizmu, ułatwiając im impulsywne zakupy o każdej porze dnia i nocy.

Należy zwrócić uwagę również na metody płatności umożliwiające zakup produktów z odroczoną płatnością lub w formie ratalnej.

Skuteczne leczenie zakupoholizmu obejmuje różnorodne metody terapeutyczne dostosowane do indywidualnych potrzeb.

•

• Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga zmieniać nieadaptacyjne myśli i zachowania, terapia schematów koncentruje się na głębszych wzorcach emocjonalnych i relacyjnych, a psychoterapia psychodynamiczna pozwala zrozumieć nieuświadomione przyczyny problemów. Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) wspiera radzenie sobie z intensywnymi emocjami, a terapia akceptacji i zaangażowania (ACT) pomaga budować odporność psychiczną i kierować się wartościami. Ważnym podejściem jest także terapia skoncentrowana na emocjach (EFT), która pozwala na rozpoznanie, przeżycie i regulację trudnych uczuć będących często źródłem kompulsywnych zachowań zakupowych.

•

• W praktyce często stosuje się podejście integracyjne, łączące elementy różnych nurtów, co pozwala elastycznie dopasować terapię do specyfiki problemu i indywidualnych zasobów pacjenta.

•

• Poza psychoterapią kluczowa jest praca nad uporządkowaniem sytuacji finansowej oraz rozwijaniem zdrowych nawyków zarządzania pieniędzmi, często realizowana z pomocą specjalistów lub w ramach terapii grupowej. Wsparcie społeczne, takie jak grupy samopomocowe Anonimowych Zakupoholików czy Anonimowych Dłużników, odgrywa istotną rolę, pomagając przełamać izolację i wzmacniając motywację do zmiany.

Leczenie zakupoholizmu to kompleksowy proces, łączący pracę nad emocjami, nawykami, relacjami i sytuacją życiową, realizowany z wykorzystaniem różnych metod terapeutycznych i wsparcia otoczenia.

Oprócz profesjonalnej pomocy, istnieje wiele strategii samopomocowych wspierających proces leczenia zakupoholizmu. Do najskuteczniejszych należą: prowadzenie dziennika zakupów, nauka technik relaksacyjnych (np. medytacja, joga), ustalenie realistycznego budżetu i trzymanie się go oraz unikanie miejsc i sytuacji wyzwalających zachowania zakupowe. Rozumiemy, że może być to trudne - potrzeba ulgi jest naturalną odpowiedzią naszego mózgu na trudności emocjonalne, które nam towarzyszą.

Ważne jest również znajdowanie alternatywnych, zdrowych sposobów spędzania czasu i nagradzania się, usunięcie aplikacji zakupowych ze smartfona oraz ograniczenie ekspozycji na reklamy. Kluczowe jest zrozumienie, że zmiana nawyków zakupowych to proces, który wymaga czasu i cierpliwości. Małe, konsekwentne kroki mogą prowadzić do znaczących zmian w długiej perspektywie.