Cykl menstruacyjny a proces twórczy z uwzględnieniem kobiet z ADHD

W związku z tym, że nie da się oddzielić procesów twórczych od kobiecych zmian hormonalnych, w tym tekście postanowiłam przyjrzeć się bliżej ich związkom z twórczym działaniem.

Na wstępie krótko opiszę poszczególne fazy cyklu. Pierwsza z faz nazywa się menstruacyjną - wtedy dochodzi do krwawienia i, według niektórych danych, to właśnie w tej fazie mamy najmniej energii. Kolejna faza – folikularna - zazwyczaj wiążę się z powolnym wzrostem sił i powrotem do żywotności. W następnej fazie – owulacyjnej - pojawia się najwięcej energii i też chęci przebywania wśród ludzi. W ostatniej fazie – lutealnej - spada poziom progesteronu i estrogenu i to może powodować różne nieprzyjemne objawy takie jak zmęczenie, drażliwość, bóle głowy, piersi itp.

Badania wpływu hormonów na funkcjonowanie kobiet

Chociaż wciąż mamy za mało badań związków faz cyklu z różnymi zmiennymi psychicznymi, przytoczę wyniki eksperymentu z 1994 r. (Krug i in.), które wskazują na to, że w fazie przedowulacyjnej, gdy stężenie estrogenów (E2) i hormonu luteinizującego (LH) były najwyższe, kreatywność ulegała poprawie. Ściślej mówiąc, badano tzw. myślenie dywergenycjne - czyli takie, które polega na tworzeniu wielu różnych pomysłów czy rozwiązań na dany problem. Myśląc dywergencyjnie, eksploruje się różne możliwości - w przeciwieństwie do myślenia konwergencyjnego, gdzie dąży się do znalezienia jednej, poprawnej odpowiedzi. Co ciekawe, we wspomnianym badaniu u kobiet z grupy kontrolnej stosujących antykoncepcję nie zaobserwowano poprawy myślenia dywergencyjnego.

Chociaż badań nad ADHD u kobiet wciąż mogłoby być więcej - są takie które wskazują, że zmiany hormonalne, zwłaszcza w poziomie estrogenów i progesteronu, mogą prowadzić do nasilenia objawów ADHD (takich jak problemy z koncentracją, planowaniem, organizacją, zmienność nastroju i impulsywnością). Ponadto, wiele kobiet odczuwa gorszą uwagę oraz większy niepokój w fazie lutealnej, w związku z tym wydajność zadań związanych z uwagą może być lepsza przed owulacją, kiedy poziom estrogenu jest wyższy. Wyniki badań nie są do końca spójne. Przykładowo, te z 2018 roku wykazały wzrost objawów ADHD zarówno na początku fazy folikularnej i na początku lutealnej (2018). Natomiast w badaniu z 2024 roku uczestniczki zgłaszały nasilenie objawów ADHD w fazie środkowo-lutealnej. Są też badania o wpływie antykoncepcji na nastrój dziewcząt i kobiet z ADHD, gdzie ryzyko depresji podczas stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych jest wyższe niż u kobiet bez ADHD (2014, 2016).

W gabinecie na sesji - zwłaszcza wtedy, kiedy z konkretną kobietą widuję się co tydzień - mogę zaobserwować zmianę w jej sposobie wypowiadania się, emocjonalności, odbioru świata i nie jest to często związane z konkretnym wydarzeniem, ani też z etapem procesu pomocowego. Zwłaszcza wtedy, gdy kobieta skarży się, że gorzej się czuje, nie wykonała tego, co sobie zamierzyła, i jest zdzwiona, bo przecież tydzień wcześniej szło jej świetnie. A jeszcze bardziej zdziwiona jest wtedy, kiedy zadam jej pytanie na temat fazy cyklu, w którym jest i wszystko wydaje się jasne. Zmiany w efektywności i emocjonalności zauważam jeszcze wyraźniej u kobiet z ADHD.

Świadomość to już pierwsza połowa sukcesu. W tej drugiej części sukcesu postawiłabym na wyrozumiałość względem siebie, zwrócenie większej uwagi na czynności organizacyjne, na „przypominajki” oraz na rozważenie dostosowania terminów niektórych czynności właśnie do własnej cykliczności. Rozwija się również wiedza na temat wsparcia farmakologicznego dostosowanego właśnie faz cyklu kobiety. Być może warto o tym porozmawiać ze specjalistą zdrowia psychicznego bądź lekarzem.

Jak dostroić się do kobiecej rytmiczności?

Swoje działania twórcze można i warto zaplanować w oparcie o swoją hormonalną zmienność. Dlatego proponuje następujący podział zadań:

• Menstruacja - refleksja i planowanie.

W czasie menstruacji możesz mieć mniej ochoty na działanie, ale masz też więcej przestrzeni na refleksję. Jako artystka wizualna możesz podsumować rysunki mijającego miesiąca - o czym one są, zastanowić się nad kierunkiem swoich prac, co zostawiasz, co odcinasz, a co chcesz rozwinąć, możesz też zrobić parę szkiców, próbek, na luzie i bez oczekiwania, że będą doskonałe. W tej fazie masz dostęp do głębin swoich obserwacji, widzisz rzeczy, do których nie masz dostępu w innych dniach. W tym czasie nie ma presji na produktywność, czas, ruch, efekt. Korzystaj z wyciszenia, odosobnienia, jeśli tego potrzebujesz.

• Folikularna - twórcze eksploracje, nowatorskie projekty.

W tej fazie nabierasz pomysłowości i jasności umysłu. Obserwacje z fazy menstruacyjnej możesz po woli wdrażać w życie. Po czasie odpoczynku możesz spojrzeć na zadanie z nieco innej strony. Możesz też szukać osób, które chętnie zrobiłyby to z tobą. Teraz jesteś kreatywna, pomysłowa, widzisz różne rozwiązania i podejścia. Warto to wykorzystać. To czas na eksperyment, testowanie, nowość.

• Owulacja - współpraca, prezentacje, działania zespołowe.

Tutaj masz więcej ochoty na towarzystwo. To właśnie na ten etap możesz zaplanować wernisaż, sesje nagraniowe, koncert, spotkanie, w którym omówisz szczegóły projektu, ale też po prostu będziesz cieszyć się wspólnym czasem z inspirującymi osobami. Masz zasoby na dzielenię się z innymi oraz przyjmowanie od nich.

• Lutealna - finalizowanie, poprawki, organizacja.

W tej fazie twoja energia i libido mogą powoli spadać, dlatego warto ten czas poświęcić na kończenie „zadania miesiąca”, na drobne poprawki, rzeźbienie, porządkowanie materiału. W zaciszu domowym możesz też po prostu słuchać tego, co inni mają do powiedzenia (np. w podcastach), oglądać ciekawe filmy, czytać książki i zaznaczać fragmenty, które wykorzystasz w fazie folikularnej.

Dodam, że oczywiście każda osoba menstruująca może odbierać te fazy inaczej i nie są to uniwersalne wskazówki. Jedne kobiety widzą wyraźnie różnice w swoim funkcjonowaniu, dla innych są tak drobne, że wręcz nieistotne. Natomiast, jeśli powyższe wskazówki okazały się dla ciebie pomocne, tym lepiej dla ciebie.

Nie jest też zawsze możliwe, żeby w pełni dostosować aktywność do swojej cykliczności. W pracy zespołowej trudno też zadbać o dopasowanie do rytmu wielu kobiet. Myślę jednak, że jest to bardzo ważny kierunek. Cieszę się, że mówi się o tym coraz więcej. Taka wiedza nie jest tylko niezbędna dla dobrostanu kobiet, ale też ma znaczenie w życiu mężczyzn, zwłaszcza dla partnerów i współpracowników.

Chciałabym, żeby cykliczność wyszła z tematu tabu i sfery, w której mówi się o tym po cichu. Dlatego właśnie trudno mi się oprzeć, żeby nie podzielić osobistym doświadczeniem. Wiesz drogi czytelniku/czytelniczko, że poprzedni artykuł sprzed dwóch tygodni napisałam w półtorej godziny, a ten piszę już czwarty dzień? Długość znaków podobna, temat równie interesujący. Przypadek? Tobie pozostawiam rozwiązanie zagadki, w której fazie cyklu jestem w trakcie pisania tego zdania.

Do napisania tego tekstu motywowały mnie między innymi spostrzeżenia kobiet, z którymi współpracuję. Często słyszę, że przyczyn obniżonej wydajności dopatrują się w swojej nieudolności, nazywają to lenistwem, albo prokrastynacją. Porównują się z innymi, zwłaszcza ze swoimi partnerami – chciałyby, żeby wszystko szło zgodnie z planem, czyli bez takich przeszkód jak spadek energii czy kreatywności. Jeśli źródłem tych zmienności jest po prostu rytm hormonalny, mam nadzieję, że wiele kobiet czytających ten tekst odczuło ulgę. Dodam, że intensywnych i dokuczliwych objawów nie należy bagatelizować i warto skonsultować się ze specjalistą.

ADHD – objawy, rozpoznanie, diagnoza i leczenie

ADHD to powszechne zaburzenie neurorozwojowe wpływające na koncentrację i aktywność. Wpływa na codzienne funkcjonowanie w szkole, pracy i relacjach społecznych. Poznaj objawy, metody diagnozy i sposoby radzenia sobie z tym zaburzeniem.

Dowiedz się więcej

Bibliografia:

• Berent, J. M. (2011, 5 lipca). W zgodzie z cyklem. Zwierciadło. https://zwierciadlo.pl/psychologia/770,1,w-zgodzie-z-cyklem.read

• Bürger, I., Erlandsson, K., & Borneskog, C. (2024). Perceived associations between the menstrual cycle and Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD): A qualitative interview study exploring lived experiences. Sexual & Reproductive Healthcare, 40, 100975. https://doi.org/10.1016/j.srh.2024.100975

• Krug, R., Stamm, U., Pietrowsky, R., Fehm, H. L., & Born, J. (1994). Effects of menstrual cycle on creativity. Psychoneuroendocrinology, 19(1), 21-31.

• Quinn, P. O., & Madhoo, M. (2014). A review of attention-deficit/hyperactivity disorder in women and girls: Uncovering this hidden diagnosis. Primary Care Companion for CNS Disorders, 16(3), PCC.13r01596. https://doi.org/10.4088/PCC.13r01596

• Roberts, B., Eisenlohr-Moul, T., & Martel, M. M. (2018). Reproductive steroids and ADHD symptoms across the menstrual cycle. Psychoneuroendocrinology, 88, 105–114. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2017.11.015

• Skovlund, C. W., Mørch, L. S., Kessing, L. V., & Lidegaard, Ø. (2016). Association of hormonal contraception with depression. JAMA Psychiatry, 73(11), 1154-1162. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2016.2387