Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach (ang. SFBT - Solution Focused Brief Therapy) to podejście terapeutyczne, w którym terapeuta i klient wspólnie zgłębiają temat życia klienta, jak miałoby ono wyglądać w wyniku terapii, oraz identyfikują umiejętności i zasoby, którymi klient dysponuje, aby to osiągnąć. Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach powstała w odpowiedzi na potrzeby klientów, dla szybkiej i trwałej poprawy. 

Trochę historii… 

W latach 80. XX w. w Milwaukee, USA, powstał Ośrodek Terapii Krótkoterminowej, który dał początek Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach. Twórcami byli Insoo Kim Berg oraz Steve De Shazer. To, co cechowało ośrodek, to krótkoterminowość oddziaływań terapeutycznych oraz podejście systemowe. Oba te elementy możemy odnaleźć we współczesnym TSR. 

Główne założenia nurtu TSR 

TSR jest terapią krótkoterminową- oznacza to, że trwa dokładnie tyle, ile potrzebuje klient. Może to być rok, miesiąc, a czasem wystarczy jedno spotkanie. To bardzo indywidualna kwestia pozostawiona decyzji klienta. 

To, co odróżnia TSR od innych nurtów terapeutycznych, to skupienie się w znacznej części na teraźniejszości oraz przyszłości, czyli tym, jak ma wyglądać życie klienta w efekcie terapii. Nie oznacza to jednak, że przeszłość klienta jest pomijana, wręcz przeciwnie, przeszłość jest rozumiana jako skarbnica wiedzy o kliencie oraz jego zasobach. 

TSR zakłada, że skupienie na tym, co możliwe i zmienne, jest znacznie bardziej pomocne niż koncentracja na tym, co jest przytłaczające i trudne do pokonania. Terapeuci TSR zapraszają klientów z przejścia z “rozmowy o problemie” do robiącej różnicę “rozmowy o rozwiązaniach”. 

Pomiędzy problemem i rozwiązaniem niekoniecznie musi istnieć logiczny związek. To oznacza, że nie zawsze poszukiwanie “przyczyny i rozwiązania dla problemu” przyniesie najlepszy efekt dla życia klienta. Skuteczne rozwiązania nie zawsze oznaczają stricte rozwiązania problemów zgłaszanych przez klienta. 

Specjaliści pracujący w nurcie Skoncentrowanym na Rozwiązaniach, rozumieją, że zmiany są częścią codzienności oraz są nieuniknione, a niewielkie kroki prowadzą do większych zmian. Nie oznacza to, że wszystkie zmiany są korzystne, pożądane lub nawet konieczne, jednak staramy się zauważyć i wzmocnić te, które przyczyniają się do osiągnięcia zamierzonych przez klienta celów. 

“Terapia jest zjawiskiem pozytywnym, współkonstruowanym, opartym na współpracy oraz skupionym na przyszłości i rozwiązaniach” - T. S. Nelson 

Bardzo istotne jest, aby terapeuci uznawali i rozumieli ból klienta. Mimo to TSR skupia się na pracy w kierunku dającym nadzieję, zamiast analizować problemy i ich przyczyny. Terapeuci starają się unikać hierarchizacji, pamiętając jednocześnie o obowiązkach specjalistów związanych z czyjąś krzywdą. Współpracują z klientami, zamiast ich pouczać i narzucać teorie na temat powstawania i rozwiązywania problemów. Dbają również o przyszłość klientów, aby nie czuli, że ich trudności stanowią przeszkodę nie do pokonania. 

Trzy filary podejścia TSR: 

-“Jeśli coś działa, rób tego więcej.” 

-“Jeśli coś nie działa, rób coś innego.” 

-“Jeśli coś się nie zepsuło, nie naprawiaj.” 

Wokół TSR narosło wiele mitów… 

Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach (TSR) często otacza aura mitów wynikających z jego niekonwencjonalnego podejścia w porównaniu do tradycyjnych metod terapeutycznych. Kluczowa różnica polega na rezygnacji z klasycznej diagnozy medycznej na rzecz skoncentrowania się na pragnieniach i celach klienta. TSR skupia się na „diagnozie” zasobów i potrzeb klienta, aby wspólnie stworzyć wizję pożądanej przyszłości oraz strategie jej realizacji. 

W TSR, zamiast analizować przyczyny problemów terapeuta i klient koncentrują się na tym, jak klient chciałby, żeby jego życie wyglądało. Takie podejście jest uważane za bardziej użyteczne niż zrozumienie przyczyn problemu, co stanowi odejście od tradycyjnych form terapii, które często skupiają się na retrospektywnej analizie przeszłości i przyczyn trudności. 

Aktywność klienta i terapeuty 

W Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (TSR) osoba korzystająca z pomocy terapeutycznej nazywana jest "klientem", a nie "pacjentem". Dlaczego? Ponieważ TSR, podobnie jak terapia narracyjna czy systemowa, zalicza się do terapii konstruktywistycznych. Psychologia konstruktywistyczna zakłada, że nie istnieje obiektywna, niezależna rzeczywistość, a jedynie wrażenie rzeczywistości skonstruowane przez umysły jednostek. Specjalista TSR rozumie, że każdy inaczej odczuwa otaczający nas świat. Dlatego osoba zgłaszająca się po pomoc nie jest traktowana jako chora ani zaburzona. Jej trudności są rozumiane jako strategie radzenia sobie, które w danym momencie wydają się najlepszymi możliwymi sposobami uzyskania czegoś ważnego i istotnego. Przykładowo, depresja czy lęk mogą pełnić określone funkcje w życiu klienta. 

W TSR terapia jest współtworzona przez klienta i specjalistę. Klienci posiadają  zasoby, a zadaniem terapeuty jest pomóc w ich zidentyfikowaniu i wykorzystaniu do osiągnięcia celów terapii. Podczas terapii, terapeuta jest obok klienta lub krok za nim, pełniąc funkcję kompasu. Kieruje klienta poprzez zadawanie trafnych pytań, pomagając mu w osiągnięciu zamierzonych celów. 

Klient 

• Klient jest osobą, która wyznacza cele oraz ocenia efekty współpracy terapeutycznej, a także to do niego należy decyzja, kiedy terapię zakończyć. 

• Klienci są ekspertami w zakresie własnego życia, co oznacza, że to właśnie oni wiedzą najlepiej, czego potrzebują do odnalezienia rozwiązań. 

Terapeuta 

Specjalista pracujący w nurcie Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach wyróżnia się: 

• Dociekliwością: Nie stawia hipotez na temat rzeczywistej perspektywy klienta ani jego zmartwień. Jest ciekawy doświadczeń klientów i sposobu, w jaki o nich mówią. 

• Pełnym szacunkiem: Szanuje sposób, w jaki klient z nim/nią współpracuje, i uważa, że cokolwiek i jakkolwiek klienci mu/jej powiedzą, jest to dla niego/niej istotne i godne szacunku. 

• Ostrożnością: Nie zakłada, że wie, co klienci mają na myśli, ani co jest dla nich najlepsze. Jeśli ma jakieś pomysły, ostrożnie dzieli się nimi, pozostawiając miejsce na interpretacje i korekty klientów. 

• Nienormatywnością i nie patologizowaniem: Nie postrzega obaw klientów jako symptomów patologii czy problemów ze związkami lub czegokolwiek innego. Zakłada prawdziwość przedstawianych obaw i przyjmuje, że są one istotne dla klientów oraz że robią oni wszystko, co w ich mocy, korzystając z dostępnych zasobów. 

• Wiarą w kompetencje klientów: Nie uważa, że klienci są od niego/niej gorsi ani, że posiada ekspercką wiedzę na temat ich życia. Ufa, że mówią mu/jej wszystko, co mogą, i robią to najlepiej, jak potrafią. Wierzy, że mają zasoby, o których wiedzą lub mogą odkryć, i że są w stanie wypracować rozwiązania z pomocą dociekliwego terapeuty, który wykorzystuje te zasoby. 

TSR oferuje świeże spojrzenie na proces terapeutyczny, kładąc nacisk na przyszłość i możliwości, a nie na przeszłość i ograniczenia. Dzięki temu terapia ta może być skutecznym narzędziem do tworzenia pozytywnych zmian w życiu klientów, co wyraźnie odróżnia ją od tradycyjnych metod terapeutycznych.

Skuteczność 

Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach (TSR) jest uznawane za skuteczną formę terapii, co potwierdzają liczne badania. Efekty osiągane dzięki TSR są porównywalne, a w niektórych przypadkach nawet lepsze, niż te uzyskiwane przy wykorzystaniu innych podejść terapeutycznych, takich jak np. terapia poznawczo-behawioralna, systemowa czy Gestalt. Badania te wskazują również, że zmiany dzięki TSR można osiągnąć przy mniejszej liczbie sesji terapeutycznych (Gingerich i in., 2012; Trepper i Franklin, 2012). Wyniki metaanaliz oraz licznych badań empirycznych, potwierdzają skuteczność TSR zarówno w pracy z dziećmi i młodzieżą, jak i dorosłymi. 

Skuteczność TSR została potwierdzona w obszarach m.in: 

● Wsparcie w problemach zdrowia psychicznego, 

● Depresja, lęk i budowanie poczucia własnej wartości, 

● Fobia społeczna, 

● Relacje małżeńskie, 

● Uzależnienia, 

● Przemoc domowa, 

● Przestępczość, 

● Problemy behawioralne dzieci i młodzieży, 

● Zaburzenia zachowania i zarządzanie konfliktami. 

Zastosowania TSR 

Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach jest dla każdego. W nurcie TSR nie ma ograniczeń ani ram, kto może skorzystać z terapii. 

Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach jest odpowiednia dla szerokiego spektrum osób i grup, które borykają się z różnymi problemami emocjonalnymi, relacyjnymi czy zawodowymi. To podejście terapeutyczne znajduje zastosowanie w różnych obszarach, obejmując terapię par, rodzin, indywidualną oraz pracę z dziećmi i młodzieżą. TSR może być również skutecznie stosowane w sytuacjach kryzysowych. 

Do tej pory nie ukazały się żadne badania wskazujące na wyraźne i oczywiste kryteria wyłączenia zastosowania Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach. 

Nie oznacza to jednak, że TSR będzie zawsze najlepszym rozwiązaniem. Zgodnie z myślą filozofii TSR “jeśli coś nie działa, spróbuj czegoś innego”. TSR jest tylko jedną z możliwych dróg. Czasem konieczna może okazać się konsultacja z lekarzem psychiatrą (np. w celu wdrożenia leczenia farmakologicznego) lub z innym specjalistą.

Podsumowanie 

Jedną z największych zalet TSR jest jego efektywność czasowa i skupienie na praktycznych rozwiązaniach. Klienci często doświadczają pozytywnych zmian w krótkim czasie, co zwiększa ich motywację i zaangażowanie w proces terapeutyczny. 

Dodatkowo TSR opiera się na współpracy między terapeutą a klientem, który w tym modelu jest równorzędnym partnerem w tworzeniu rozwiązań. Taki sposób pracy sprawia, że terapia jest neutralna, łagodniejsza w odbiorze i mniej obciążająca zarówno dla klienta, jak i terapeuty. Ponadto TSR jest elastyczny i może być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta, co czyni go odpowiednim dla szerokiego spektrum problemów i kontekstów. 

* Warto zaznaczyć, że dopiero będzie to nurt psychoterapeutyczny, czyli będzie wymagał 4-letniego szkolenia kończącego się tytułem "psychoterapeuty_tki". Dotychczas Specjaliści szkolili się krótkoterminowo, w związku z czym prowadzone konsultacje w modelu TSR nie są psychoterapią.

Bibliografia: 

Gingerich, W.J., Kim, J. S., & MacDonald, A. J. (2012). Solution-Focused Brief Therapy outcome research. In Cynthia Franklin, Terry S. Trepper, Wallace J. Gingerich, & Eric E. McCollum (Eds), Solution-Focused Brief Therapy: A handbook of evidence-based practice. New York: Oxford University Press, pp. 95-111. 

Grzesiuk L., Suszek H. „Psychoterapia. Szkoły i Metody. Podręcznik akademicki.” ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, Warszawa 2011, s. 639 

Medina, & Beyebach, Mark. (2014). The Impact of Solution-focused Training on Professionals' Beliefs, Practices and Burnout of Child Protection Workers in Tenerife Island. Child Care in Practice. 

Nelson T. S. (2024) Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach w pracy z rodzinami. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 

Trepper, T. S., &Franlin, C. (2012). The future of research in Solution-Focused Brief In Cynthia Franklin, Terry S. Trepper, Wallace J. Gingerich, & Eric E. McCollum (Eds), Solution-Focused Brief Therapy: A handbook of evidence-based practice. New York: Oxford University Press, pp. 405-412. 

Ursynowskie Centrum Terapii Krótkoterminowej. (2020). Dla kogo jest Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach (TSR)? Centrum TSR. Dostępne na: https://centrumtsr.pl/2020/09/15/dla-kogo-jest-terapia-skoncentrowana-na-rozwiazaniach-tsr/ 

Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach. (b.d.). Skuteczność TSR - badania. Dostępne na: https://psttsr.pl/?page_id=144

Ratner H., George E., Iveson C. (2017) Terapia krótkoterminowa skoncentrowana na rozwiązaniu 100 najważniejszych tez, założeń i technik. Łódz:Wydawnictwo Poligraf.