CHAD - zaburzenie afektywne dwubiegunowe - co warto wiedzieć?

W niniejszym artykule można dowiedzieć się o najważniejszych objawach zaburzenia afektywnego dwubiegunowego CHAD oraz kryteriach diagnostycznych według najnowszych klasyfikacji DSM-5 oraz ICD-11. Artykuł dostarcza również informacji o diagnozie różnicowej, w jaki sposób można odróżnić CHAD od innych zaburzeń, jak cyklotymia lub ADHD. Na końcu zostały wymienione formy leczenia farmakologicznego i psychoterapii, zarówno tradycyjne jak i nowoczesne metody.

Czym jest CHAD? 

To inaczej zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zwane także chorobą afektywną dwubiegunową, psychozą maniakalno-depresyjną lub cyklofrenią.

Zaburzenia charakteryzują się co najmniej dwoma nawrotami epizodów choroby z wyraźnie zaburzonym nastrojem i aktywnością. Wśród cech charakterystycznych występują epizody podwyższonego nastroju, wzmożonej energii i aktywności (mania/hipomania) i epizody obniżenia nastroju, spadku energii i aktywności (depresja). Istotą zaburzenia jest duża niestabilność nastroju. Początek ma miejsce zwykle między 20 a 30 r.ż. W ostatnim czasie wprowadzono termin epizodu mieszanego, czyli jednoczesnego pojawiania się objawów typowych dla epizodu depresyjnego i maniakalnego. Nie ma najczęściej stałego rytmu pojawiania się epizodów, najczęściej dominują epizody depresyjne. Nie ma również reguły jak głębokie będą następujące po sobie epizody. U niektórych pacjentów ciężkość kolejnych epizodów i ich częstotliwość narasta. Szczególnie ciężki przebieg choroby, związany z dużą częstotliwością pojawiających się epizodów, co najmniej 4 w ciągu ostatnich 12 miesięcy nazywany jest CHAD z szybką zmianą faz, inaczej rapid cycling. W niektórych przypadkach zmiany nastroju są jeszcze częstsze, nawet w obrębie jednego dnia.

Możemy wyróżnić zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu I (w historii choroby pojawia się co najmniej jeden epizod maniakalny lub mieszany, zwykle ciężki; ponadto mogą pojawić się epizody hipomanii i dużej depresji) oraz zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu II (co najmniej jeden epizod dużej depresji i co najmniej jeden epizod hipomanii; epizody maniakalne nie występują). Depresja duża należy do depresji endogennych, to znaczy posiadających źródło we wnętrzu pacjenta, mających podłoże biologiczne.

Zaburzenie dwubiegunowe - klasyfikacja
Dwubiegunowe i pokrewne zaburzenia nastroju zostały w DSM-5 wydzielone w następujący sposób (Łojko i in., 2014):
1. Zaburzenie dwubiegunowe typu I (bipolar I disorder);
2. Zaburzenie dwubiegunowe typu II (bipolar II disorder);
3. Zaburzenie cyklotymiczne (cyclothymic disorder);
4. Zaburzenie dwubiegunowe i pokrewne wywołane substancjami psychoaktywnymi
lub lekami (substance/medication induced bipolar and related disorder);
5. Zaburzenie dwubiegunowe i pokrewne powstałe w wyniku choroby somatycznej
(bipolar and related disorder due to another medical condition);
6. Zaburzenie dwubiegunowe określone inaczej i pokrewne (other specified bipolar
and related disorder);
7. Zaburzenie dwubiegunowe nieokreślone i pokrewne (unspecified bipolar and related disorder)

Darmowy test na hipomanię w chorobie dwubiegunowej (HCL-32)

Test HCL-32 to przesiewowe narzędzie służące do oceny objawów fazy podwyższonego nastroju (hipomanii) u osób z podejrzeniem choroby afektywnej dwubiegunowej. Składa się z 32 pytań dotyczących okresów „wyżu”, odpowiedzi udzielane są na skali tak/nie.

Zrób test na hipomanię w chorobie dwubiegunowej

Epizod depresyjny 

Epizod depresji w przebiegu CHAD nie musi się szczególnie różnić od epizodu depresyjnego w przebiegu zaburzeń depresyjnych nawracających, dlatego diagnoza CHAD jest zwykle stawiana po wystąpieniu epizodu podwyższonego nastroju lub epizodu mieszanego. W praktyce klinicznej można jednak zaobserwować charakterystyczne cechy w obrazie depresji - częściej występuje senność w ciągu dnia, skłonność do sięgania po słodycze lub innych pokarmów z dużą zawartością węglowodanów. Ponadto pacjenci potrafią także odczuwać pozytywne emocje w odpowiedzi na korzystne wydarzenia w ich życiu, jednocześnie są szczególnie wrażliwi na krytykę i odrzucenie. Taki obraz określa się mianem depresji atypowej. Częściej pojawiają się również objawy psychotyczne a zaburzenia mogą mieć początek poporodowy.

Kryteria diagnostyczne epizodu depresji (major depressive episode – MDE) są podobne dla depresji w przebiegu zaburzeń jedno- oraz dwubiegunowych. Do subiektywnych objawów depresyjnego nastroju, obok poczucia smutku lub pustki, dodano poczucie beznadziejności (sad, empty or hopeless). W DSM-V kryteria czasu trwania objawów (2 tygodnie) pozostały takie same, ale wg najnowszej klasyfikacji nie ma oznakowanego jak w DSM-IV kryterium (B) – wykluczenia epizodu mieszanego oraz kryterium (E) dotyczącego wykluczenia reakcji żałoby (bereavement).

Depresja – przyczyny, objawy i skuteczne leczenie

Depresja to poważne zaburzenie psychiczne, które może dotknąć każdego. Wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe – poznaj objawy, metody leczenia i sposoby wsparcia chorych. Pamiętaj, depresję można skutecznie leczyć!

Dowiedz się więcej

Epizod maniakalny 

Mania określana jest jako jeden ze stanów psychicznych, obrazowo przedstawiana jako przeciwieństwo depresji. Cechami charakterystycznymi tego stanu jest wyraźnie podwyższony nastrój, nieskrępowany optymizm i ekspansywność, podwyższony napęd psychoruchowy, znaczna aktywność fizyczna oraz werbalna, przyspieszone myślenie, problemy z koncentracją, zmniejszona potrzeba snu. Do postawienia rozpoznania tego stanu przyjęło się występowanie objawów co najmniej 7 dni. Jednak okres trwania objawów może być krótszy, jeśli pacjent wymaga hospitalizacji. Mania może prowadzić do znacznego utrudnienia funkcjonowania np. myślenie może być zbyt szybkie, aby móc je skoordynować, co powoduje również dezorganizację myślenia. Pacjenci w stanie manii mogą podejmować niebezpieczne zachowania, mają skłonność do ryzyka np. jazdy z nadmierną, niedostosowaną prędkością. Objawy psychotyczne w manii mogą wiązać się z poczuciem wielkiej siły, nieśmiertelności lub nietypowych dla ludzi umiejętności np. latania, co może prowadzić w skrajnych przypadkach do ich realizacji. Zawsze w takich sytuacjach trzeba wykluczyć użycie środków psychoaktywnych.

Objawy podstawowe zespołu maniakalnego to:

• zaburzenia podstawowego nastroju i emocji

• zaburzenia napędu psychoruchowego

• zaburzenia rytmów biologicznych wielu procesów fizjologicznych 

Osoby będące w stanie manii:

• są zniecierpliwione

• nie znoszą sprzeciwu

• inne osoby wydają się zbyt wolne, mało bystre

• są bardziej drażliwe 

• podejmują często nieracjonalne decyzje np. chcą zaciągnąć wielomilionowy kredyt na uruchomienie firmy

• mają skłonność do uzyskiwania przyjemności 

• mają podniesione libido 

• mają tendencję do ryzykownych zachowań seksualnych 

• mają tendencję do częstych konfliktów rodzinnych 

• sięgają chętniej po substancje psychoaktywne

• mają tendencję do niekontrolowanego wydawania pieniędzy

• mają tendencję do ryzykownych zachowań na drodze np. nadmiernej prędkości, łamania norm społecznych 

W epizodzie maniakalnym mogą wystąpić objawy psychotyczne, ich treść (urojenia) oraz forma (omamy) najczęściej nawiązuje do podwyższonego nastroju. Możemy wśród nich wyróżnić:

• urojenia wielkościowe np. "jestem bogiem", "wiem i mogę wszystko"

• urojenia posłannictwa, najczęściej religijnego np. "jestem posłańcem", "będę nauczać"

• urojenia wyjątkowych umiejętności np. "przewiduję przyszłość", "latam"

• urojenia bogactwa oraz sławy np. "jestem milionerem", "jestem powszechnie znany i uwielbiany"

• omamy mogą odnosić się do obecności Boga, głosu aniołów czy "zapachu nieba"

Epizod hipomaniakalny

Hipomania jest często określana jako łagodniejsza postać manii trwająca co najmniej 4 dni. Nasilenie objawów zwykle nie komplikuje codziennego funkcjonowania, w tym stanie nie występują objawy psychotyczne. Cechy charakterystyczne dla hipomanii to:

• podwyższona zdolność do radzenia sobie z zadaniami

• sen najczęściej nieco skrócony

• poziom energii wysoki

• duża szybkość przetwarzania intelektualnego

• duża  kreatywność

• wysoki poziom otwartości i rozmowności

• skłonność do zabawy

Osoba w stanie hipomanii jest postrzegana jako pewna siebie i atrakcyjna. To właśnie w tym stanie osoba chora ocenia swoje samopoczucie jako idealne i pożądane.

Epizod mieszany

Taki stan charakteryzuje się jednoczesnym występowaniem objawów depresyjnych i maniakalnych. Jednocześnie można zaobserwować u pacjenta obniżony nastrój przy podwyższonym napędzie, gonitwie myśli, drażliwości i skłonności do podejmowania ryzyka. Osoby doświadczające epizodu mieszanego są szczególnie narażone na wyższe ryzyko podejmowania prób samobójczych ze względu na jednoczesną obecność smutku oraz wysoki poziom energii. To ryzyko jest wyższe niż w przypadku depresji, gdzie czynnikiem hamującym jest często brak sił do podjęcia aktywności suicydalnej. 

Kryteria diagnostyczne DSM-V
W DSM-V dla rozpoznania epizodu maniakalnego wprowadzono zmianę kryterium (A) – do rozpoznania manii konieczne jest wystąpienie okresu nieprawidłowego i trwale wzmożonego ekspansywnego lub drażliwego nastroju oraz nieprawidłowej i trwale zwiększonej aktywności lub energii skierowanej na cel (abnormally and persistently increased goal-directed activity or energy). W kryteriach epizodu maniakalnego autorzy DSM-V dodali uwagę, że do rozpoznania CHAD typu I konieczne jest wystąpienie przynajmniej jednego epizodu maniakalnego i może to być epizod, którego początek związany jest ze stosowaniem leczenia przeciwdepresyjnego: farmakologicznego, zabiegowego (elektrowstrząsy), jeśli pomimo zakończenia leczenia objawy manii się utrzymują (Gałecki P, Święcicki Ł., 2015).

DSM-IV miało jedno kryterium więcej dla epizodu maniakalnego oznaczone literą C – wykluczenie epizodu mieszanego. W DSM-V nie umieszczono opisu i kryteriów epizodu mieszanego i taka kategoria diagnostyczna nie istnieje. Stan mieszany został umieszczony jako cecha (uszczegółowienie – specifier) i może mieć zastosowanie do każdego z epizodów (depresyjnego, maniakalnego, hipomaniakalnego).

Według DSM-V zaburzenie dwubiegunowe typu II (CHAD II) może zostać rozpoznane, jeśli (A) stwierdzono co najmniej jeden epizod hipomaniakalny i co najmniej jeden epizod depresyjny, (B) nigdy nie wystąpił epizod maniakalny, (C) wystąpienie epizodu(ów) hipomanii i epizodu(ów) depresji nie można lepiej wyjaśnić występowaniem zaburzenia schizoafektywnego, schizofrenii, zaburzenia schizofrenopodobnego, zaburzenia urojeniowego, innymi określonymi lub nieokreślonymi zaburzeniami ze spektrum schizofrenii i innymi zaburzeniami psychotycznymi. Kryterium (D) podaje, że objawy depresji lub częste zmiany między fazami depresji i hipomanii powodują klinicznie znaczące cierpienie (distress) lub upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych ważnych obszarach.
Rozpoznanie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego typu II winno uwzględniać nasilenie objawów (epizod łagodny, umiarkowany, ciężki), obecność objawów psychotycznych, status remisji (pełna czy częściowa) oraz inne wyróżniki – jak w CHAD I.

Kryteria diagnostyczne  ICD-11

Z kolei w klasyfikacji ICD-11, by rozpoznać epizody manii, wymagane jest występowanie euforii, drażliwości lub ekspansywności, a także zwiększonej aktywności lub subiektywnego doświadczenia zwiększonej energii oraz stwierdzenie kilku z następujących objawów: zwiększona gadatliwość czy potrzeba mówienia, dużo pomysłów, zwiększona samoocena lub postawa wielkości, zmniejszona potrzeba snu, rozproszenie uwagi, impulsywne lub lekkomyślne zachowanie i chwiejność nastroju. Natomiast w celu rozpoznania depresji konieczne jest występowanie obniżonego nastroju lub zmniejszonego zainteresowania podejmowaniem aktywności przez większość dnia, prawie codziennie przez przynajmniej 2 tygodnie, a także objawów towarzyszących, takich jak: zaburzenia koncentracji, poczucie bezwartościowości, nadmierne poczucie winy, beznadziejności, nawracające myśli o śmierci lub myśli samobójcze, zmiany snu i apetytu, pobudzenie/spowolnienie psychoruchowe czy zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość. 

W klasyfikacji ICD-11 nie zrezygnowano (tak jak w DSM-5) z rozpoznania epizodu mieszanego charakteryzującego się obecnością kilku wyraźnych objawów maniakalnych i kilku wyraźnych objawów depresyjnych, zgodnych z objawami obserwowanymi w epizodach maniakalnych oraz depresyjnych, występujących jednocześnie lub bardzo szybko naprzemiennie – z dnia na dzień lub w ciągu tego samego dnia. Objawy te muszą obejmować zmieniony nastrój odpowiadający epizodowi maniakalnemu i/lub depresyjnemu (tj. nastrój depresyjny, dysforyczny, euforyczny lub ekspansywny), a także występować przez większość dnia, prawie codziennie, przez co najmniej 2 tygodnie, o ile okres ten nie zostanie skrócony przez interwencję leczniczą. W klasyfikacji ICD-11 epizodowi mieszanemu nadano większą rangę w rozpoznawaniu CHAD (porównywalną do epizodu manii). 

Diagnoza różnicowa 

Pacjenci z rozpoznaniem zaburzeń afektywnych są szczególnie narażeni na jednoczesne występowanie uzależnienia oraz zaburzeń lękowych. Zjawisko współchorobowości jest szczególnie częste w CHAD. 

Zaburzeniami mającymi cechy wspólne z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym (CHAD) jest ADHD oraz cyklotymia. Jak odróżnić od siebie te zaburzenia? 

Pierwsze porównanie będzie dotyczyć ADHD i CHAD. W przypadku nierozpoznanego współwystępowania obu zaburzeń objawy ADHD traktowane są często jako element obrazu klinicznego CHAD. Ocenia się, że 9–35% dorosłych z CHAD cierpi jednocześnie na ADHD. U pacjentów z podwójną diagnozą obserwuje się wcześniejszy wiek ujawnienia objawów maniakalnych, cięższy przebieg choroby z większą liczbą związanych z ADHD objawów rezydualnych (inaczej resztkowych o w miarę stabilnym i niewielkim nasileniu, które utrzymują się przez dłuższy czas), bardziej dotkliwe zaburzenia nastroju oraz więcej problemów dotyczących codziennego funkcjonowania (Klassen et al., 2010). Nierozpoznanemu ADHD towarzyszy często kliniczny obraz depresji Jeżeli osoby cierpiące z powodu obniżonego poziomu odczuwania przyjemności (low hedonic tone) nie reagują na inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, warto rozważyć diagnozę w kierunku ADHD i związanych z tym deficytów w układzie katecholaminergicznym (Sternat i Katzman, 2016).

Podobne symptomy do objawów ADHD ujawniające się w okresie manii lub hipomanii to (Kupnicka Z., 2017): 

• nadmierna aktywność, 

• nadmierna rozmowność, 

• deficyt hamowania reakcji i związana z tym podwyższona skłonność do impulsywnych zachowań, 

• niska odporność na dystraktory, 

• uczucie niepokoju, 

• łatwość w nawiązaniu kontaktów

• kreatywność

• chaos, natłok myśli 

• wysoki poziom energii (Klassen et al., 2010). 

Oprócz wymienionych symptomów CHAD epizod manii charakteryzuje się obniżoną potrzebą snu, występowaniem objawów wytwórczych, wzmożonym nastrojem, zawyżoną samooceną i odhamowaniem seksualnym (Klassen et al., 2010).

Najważniejsze różnice między ADHD i CHAD  prezentuje poniższa tabela:

Źródło: opracowanie własne

CHAD z szybką zmianą faz odróżnia od ADHD:

• większe nasilenie chwiejności i zmienności nastroju

• zaburzenia zachowania są bardziej widoczne dla otoczenia

• stany podwyższonego i obniżonego nastroju są bardziej intensywne i widoczne dla otoczenia 

Drugie porównanie dotyczy CHAD i cyklotymii. 

Cyklotymia jest przewlekłym ponad dwuletnim stanem, w którym nastrój przechodzi ze stanu przygnębienia i spadku energii (nie osiągając nasilenia łagodnego epizodu depresji) w nieco podwyższony nastrój i napęd. 

Cyklotymię zaliczamy do zaburzeń afektywnych (w klasyfikacjach medycznych uznawana jest za podtyp CHAD). Cyklotymia, podobnie jak zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu I i II, charakteryzuje się zmiennością nastroju. Zasadniczą różnicą jest nasilenie objawów i ich długość. W CHAD objawy obniżonego czy podwyższonego nastroju są bardziej nasilone i spełniają kryteria epizodów depresji, manii bądź hipomanii. W przebiegu CHAD pomiędzy epizodami występują krótsze lub dłuższe okresy remisji – czyli brak lub znaczący spadek liczby bądź nasilenia objawów, a sam pojedynczy epizod zwykle nie trwa dłużej niż kilka miesięcy. Objawy cyklotymii mogą natomiast utrzymywać się nawet przez kilka lat, szczególnie gdy zaburzenie pozostaje niezdiagnozowane i nieleczone.  

Dodatkowo w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym (typu I) mogą występować tzw. epizody mieszane, czyli równolegle występujące objawy depresji i manii, oraz objawy psychotyczne, które nie pojawiają się przy cyklotymii. 

Przy diagnozie cyklotymii nie tylko stwierdza się obecność objawów świadczących o wahaniach nastroju, ale również zwraca się uwagę na: 

• długość trwania objawów – muszą utrzymywać się co najmniej 2 lata u osób dorosłych i co najmniej rok u dzieci i nastolatków; 

• czas remisji – w odróżnieniu od CHAD objawy cyklotymii mają charakter przewlekły, a okresy remisji nie przekraczają 2 miesięcy; 

• niemożność wytłumaczenia objawów innym zaburzeniem psychicznym (np. CHAD I lub II typu, zaburzenia osobowości borderline lub narcystycznej -  związane z dużą niestabilnością emocjonalną); 

• przyczynę  pojawienia się objawów –  wahania nastroju mogą występować u osób zmagających się z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych, mogą być one spowodowane ich długotrwałym przyjmowaniem; 

• wpływ na funkcjonowanie pacjenta – wahania nastroju znacząco obniżają jakość życia pacjenta w relacjach społecznych czy sferze zawodowej; obniżają poczucie bezpieczeństwa oraz szansę na realizację długofalowych planów życiowych

Zaburzenie dwubiegunowe – przyczyny, objawy, leczenie

Choroba dwubiegunowa to poważne zaburzenie psychiczne, które może znacząco wpłynąć na jakość życia. Zrozumienie jej objawów, przyczyn i metod leczenia jest kluczowe dla skutecznego radzenia sobie z tym schorzeniem.

Dowiedz się więcej

Formy leczenia CHAD 

Rekomenduje się stosowanie psychofarmakoterapii wraz z interwencjami psychospołecznymi. 

W farmakoterapii młodszych osób podobnie jak u osób dorosłych, podstawowymi środkami farmakologicznymi są leki normotymiczne (mood-stabilizers) I i II generacji (Rybałtowski, 2018). Lit (lek normotymiczny I generacji) oraz aripiprazol, kwetiapina, risperidon, olanzapina, asenapina (leki normotymiczne II generacji) uzyskały akceptację Food and Drug Administration (FDA) do leczenia epizodów maniakalnych lub mieszanych u młodzieży z CHAD, przy czym atypowe leki przeciwpsychotyczne nie są zatwierdzone w leczeniu dzieci poniżej 10. r.ż. (natomiast olanzapina – poniżej 13. r.ż.), a lit – poniżej 12. r.ż. (Goldstein i in., 2017). Ostatnie badania wskazują, że atypowe leki przeciwpsychotyczne, tj. risperidon, olanzapina, aripiprazol, kwetiapina, mogą być bardziej skuteczne niż leki normotymiczne I generacji w leczeniu epizodów maniakalnych i mieszanych (wskaźnik poprawy 66%), w porównaniu ze wskaźnikiem 38,5% dla litu (Renk i in., 2014).

Obecnie walproiniany (leki normotymiczne I generacji) nie uzyskały oficjalnej akceptacji FDA w leczeniu epizodów maniakalnych ani mieszanych u dzieci i młodzieży, a ich skuteczność jest niższa niż u osób dorosłych. Badacze dowiedli, że gorsze wyniki w leczeniu zespołów maniakalnych lub mieszanych u dzieci i młodzieży związane są ze współwystępowaniem ADHD i zaburzeń zachowania, a także z większym wyjściowym nasileniem tych zespołów (Masi i in., 2004). W leczeniu depresji w przebiegu CHAD FDA rekomenduje połączenie olanzapiny z fluoksetyną (Stepanova, 2017). 

Prowadzone są badania nad nowymi lekami, które dawałyby pozytywne efekty zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu poszczególnych epizodów choroby. Należą do nich m.in. (Monahan i in., 2022):

• kariprazyna (Reagila) – jest atypowym lekiem przeciwpsychotycznym, stosowanym  w leczeniu epizodów maniakalnych lub mieszanych. W przypadku tego leku należy wziąć także pod uwagę działania niepożądane, które pojawiają się najczęściej w trakcie jego stosowania: niezamierzone drżenie, niewyraźna mowa, mimowolne ruchy mięśni, uczucie ciągłego przymusu poruszania się (akatyzja).

• lumateperon (Caplyta) – atypowy lek przeciwpsychotyczny. Został zatwierdzony  w 2021r. przez FDA do leczenia schizofrenii oraz depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej u dorosłych. Stosowany w monoterapii lub jako terapia wspomagająca.

Do najczęściej stosowanych metod psychoterapii należą:

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Pomaga pacjentom identyfikować i zmieniać negatywne wzorce myślenia i zachowań, które mogą wpływać na ich nastrój i funkcjonowanie. CBT jest szczególnie skuteczna w leczeniu epizodów depresji i w zapobieganiu ich nawrotom.

• Terapia interpersonalna i rytmu społecznego (IPSRT): Koncentruje się na stabilizacji rytmów życia pacjenta i poprawie relacji interpersonalnych oraz zdolności do radzenia sobie z sytuacjami trudnymi emocjonalnie. IPSRT jest pomocna w leczeniu CHAD, ponieważ nieprzewidywalność i zmiany w nastroju mogą zaburzać codzienne rutyny i interakcje społeczne.

• Psychoterapia psychodynamiczna: Może być stosowana do eksploracji wczesnych doświadczeń życiowych i nieświadomych procesów, które mogą wpływać na przebieg choroby. Jest mniej powszechnie stosowana niż CBT czy IPSRT w leczeniu CHAD, psychoterapia psychodynamiczna może pomóc niektórym pacjentom zrozumieć i rozwiązać głębsze konflikty emocjonalne.

Pojawiają się również obecnie nowoczesne formy terapii niefarmakologicznej jak:

• Terapia rytmu światła, snu i aktywności, która ma na celu regulację rytmów biologicznych i wpływ na równowagę emocjonalną pacjenta. Polega na wprowadzaniu regularności w codzienne nawyki, takie jak regularne korzystanie z naturalnego światła dziennego, zachowanie stałych godzin snu i wykonywanie regularnej aktywności fizycznej. 

• EEG Biofeedback wykorzystujący technologię do monitorowania aktywności mózgu i dostarczania informacji zwrotnej pacjentowi, co pozwala na trening umiejętności regulacji emocji i nastroju.

Najlepsze efekty w leczeniu można uzyskać poprzez połączenie psychoterapii indywidualnej z farmakoterapią.

Podsumowanie 

Należy pamiętać, że CHAD często występuje rodzinnie, jest więc to zaburzenie uwarunkowane genetycznie. Jednak przyczyną mogą być również urazy i mikrourazy mózgu, jak również wady rozwojowe płodu. Niekiedy mogą ją wywoływać czynniki środowiskowe takie jak: przewlekły stres, niedobór snu, zaburzenia rytmu dobowego oraz używki w postaci substancji psychoaktywnych. Choroba może negatywnie wpływać na sukcesy w szkole, w pracy, związki, stabilność finansową i bezpieczeństwo osobiste. Bez leczenia epizody wracają częściej i trudnej z nich wyjść. Dzięki leczeniu większość osób dobrze funkcjonuje społecznie. Najważniejsze w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej jest jej wczesne rozpoznanie. Po trafnej diagnozie, liczy się duża systematyczność w terapii.

Bibliografia:

Monahan C, McCoy L, Powell J, Gums J.G.: Olanzapine/Samidorphan: New Drug Approved for Treating Bipolar I Disorders and Schizophrenia. Annals of Pharmacotherapy. 2022: 56(9); 1049-1057.

Stepanova E, Findling RL. Psychopharmacology of bipolar disorder in children and adolescents. Pediatr. Clin. North Am. 2017; 64(6): 1209–1222.
Rybakowski JK. Meaningful aspects of the term ‘mood stabilizer’. Bipolar Disord. 2018; 20(4); 391–392.
Goldstein BI, Birmaher B, Carlson GA, DelBello MP, Findling RL i wsp. The international society for bipolar disorders task force report on pediatric bipolar disorder: Knowledge to date and directions for future research. Bipolar Disord. 2017; 19(7): 524–543.
Renk K, White R, Lauer B-A, McSwiggan M, Puff J, Lowell A. Bipolar disorder in children. Psychiatry J. 2014.
Masi G, Perugi G, Toni C, Millepiedi S, Mucci M i wsp. Predictors of treatment nonresponse in bipolar children and adolescents with manic or mixed episodes. J. Child Adolesc. Psychopharmacol. 2004; 14(3): 395–404.
Gałecki P, Święcicki Ł (red.). Kryteria diagnostyczne z DSM-5. Desk reference. Wrocław: Edra Urban & Partner, 2015

Eser HY, Taskiran ES, Ertinmaz B, et al. Anxiety disorders comorbidity in pediatric bipolar disorder: a meta-analysis and meta-regression study. Acta Psychiatr Scand 2020;141(4):327-39

https://icd.who.int

Bień M, Adamczewska KM, Wilczyński KM, et al. Związek między zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi a chorobą afektywną dwubiegunową w populacji dzieci i młodzieży: przegląd systematyczny. Psychiatr Pol 2022;25:1-20

Łojko D.,  Suwalska A., Rybakowski J.,  Psychiatr. Pol. 2014; 48(2): 245–260)

Kupnicka Z., Poraj G., Kaźmierski J., ADHD u osób dorosłych – rozpoznawanie, przyczyny i skutki, Psychiatr Psychol Klin 2017, 17 (3), p. 195–202