Lęk przed bliskością jest stanem emocjonalnym charakteryzującym się głębokim niepokojem i obawą przed nawiązaniem głębszych, intymnych relacji z innymi ludźmi. Dotyka zarówno sferę fizyczną, jak i emocjonalną, prowadząc do unikania zbliżeń, które mogą wydawać się zbyt intymne lub narażające na zranienie. Osoby cierpiące na ten rodzaj lęku często obawiają się odrzucenia, krytyki czy zdrady ze strony bliskich, co prowadzi do izolacji i trudności w nawiązywaniu trwałych relacji.

Znaczenie bliskości w relacjach międzyludzkich

Bliskość stanowi fundamentalny element większości zdrowych relacji międzyludzkich, zapewniając poczucie bezpieczeństwa, akceptacji i zrozumienia. Poprzez intymne więzi z innymi ludźmi, ludzie mogą doświadczać głębokiego wsparcia, dzielenia się uczuciami i myślami oraz wzajemnego zaufania. Bliskość w relacjach umożliwia także osiągnięcie pełniejszego zrozumienia siebie i swoich emocji. Brak zdolności do nawiązywania intymnych relacji może prowadzić do poczucia izolacji, samotności i braku spełnienia.

Przyczyny lęku przed bliskością

Lęk przed bliskością jest złożonym zjawiskiem i może mieć wiele przyczyn. Poniżej przedstawiamy kilka najczęstszych:

• Wczesne doświadczenia życiowe, takie jak niekonsekwentne postawy opiekunów, mogą wpłynąć na rozwijający się system przywiązania dziecka. Jeśli opiekunowie byli nieobecni emocjonalnie lub fizycznie, dziecko mogło nauczyć się, że bliskość jest zagrożeniem i lepiej jej unikać.

• Kolejnym powodem są wielokrotne doświadczenia odrzucenia lub porzucenia, zwłaszcza w ważnych relacjach, które mogą prowadzić do głęboko zakorzenionego przekonania, że bliskość jest związana z bólem i zranieniem.

• Także relacje, w których występowała manipulacja, zdrada czy brak zaufania, mogą sprawić, że osoba będzie obawiać się nawiązywania nowych, głębszych więzi z obawą przed powtórzeniem trudnych doświadczeń.

Każda osoba i jej historia jest unikalna, więc to, co prowadzi do lęku przed bliskością u jednej osoby, może być inne niż przyczyny tego lęku u innej osoby. Ważne jest, aby zrozumieć i przetworzyć te przyczyny w celu budowania zdrowych i satysfakcjonujących relacji.

Doświadczenia z dzieciństwa

Dzieciństwo to etap życia, w którym kształtują się nasze podstawowe pojęcia o świecie, relacjach międzyludzkich i o samych sobie. W tym czasie zdobywamy pierwsze doświadczenia, które wpływają na nasze postawy, przekonania i zachowania w dorosłym życiu. Dwa kluczowe czynniki, które mogą prowadzić do rozwoju lęku przed bliskością w późniejszym życiu, to niekonsekwentne postawy opiekunów oraz doświadczenia związane z porzuceniem lub odrzuceniem.

Niekonsekwentne postawy opiekunów

Stałość, przewidywalność i spójność w zachowaniach opiekunów stanowią fundament dla budowania poczucia bezpieczeństwa u dziecka. Jeśli opiekunowie wykazują się niekonsekwentnymi postawami – chwilami są czuli i troskliwi, a innym razem zdystansowani, nieobecni emocjonalnie lub nawet agresywni – dziecko może mieć trudności z wytworzeniem stabilnego poczucia bezpieczeństwa i zaufania.  W konsekwencji może to prowadzić do lęku przed bliskością w dorosłym życiu, ponieważ osoba taka nie nauczyła się, że relacje są stabilne i przewidywalne. Może obawiać się, że bliskość zawsze będzie prowadzić do bólu, rozczarowania czy zdrady.

Doświadczenia związane z porzuceniem lub odrzuceniem

Odczucie odrzucenia lub porzucenia w dzieciństwie, niezależnie od tego, czy było ono rzeczywiste, czy też postrzegane, może wywoływać trwałe blizny emocjonalne. Dzieci, które doświadczyły odrzucenia przez rówieśników, rodzeństwo lub, co gorsza, przez opiekunów, mogą nabyć przekonanie, że nie są wystarczająco dobre, aby być kochane i akceptowane. Mogą również wierzyć, że każda bliskość kończy się odrzuceniem. W dorosłym życiu takie przekonania mogą prowadzić do unikania głębszych relacji czy sabotowania własnych relacji z obawą przed ponownym odrzuceniem.

W konsekwencji tych doświadczeń osoba może rozwijać mechanizmy obronne, które mają na celu ochronę przed bólem związanym z bliskością. Mogą to być strategie unikania, nadmiernej niezależności czy kontrolowania innych i sytuacji w celu zapewnienia, że nie zostanie zraniona.

Przebyte traumatyczne związki

W ciągu życia każdy z nas nawiązuje różne relacje, nie tylko romantyczne, ale także przyjacielskie czy rodzinne. Niestety, nie wszystkie z nich są pozytywne. Przebyte traumatyczne związki mogą znacząco wpłynąć na nasze postrzeganie bliskości i naszą zdolność do nawiązywania głębokich relacji.

Zdrada

Zdrada jest jednym z najbardziej bolesnych doświadczeń, jakie można przeżyć w związku. Odkrycie, że partner naruszył zaufanie, może prowadzić do głębokiego poczucia zranienia, niepewności i zawodu. Osoby, które doświadczyły zdrady, mogą z czasem wytworzyć przekonanie, że nie można w pełni ufać nikomu, że bliskość jest związana z ryzykiem i że każdy potencjalny partner może ich zdradzić. W rezultacie mogą unikać bliskości, by chronić się przed kolejnym zranieniem.

Manipulacja

Manipulacja w związku polega na używaniu różnych taktyk, takich jak winienie, gaslighting czy gra emocjonalna, aby kontrolować drugą osobę. Takie zachowania mogą prowadzić do poczucia, że nie jesteśmy wartościowi, że nasze uczucia i doświadczenia nie są ważne. Osoby, które były manipulowane w przeszłości, mogą mieć trudności z zaufaniem innym i zrozumieniem, że relacje mogą być równoprawne i oparte na wzajemnym szacunku.

Brak zaufania

Zaufanie jest fundamentem każdej zdrowej relacji. Jeśli w przeszłości ktoś naruszył nasze zaufanie, może być trudno je odbudować, nie tylko w stosunku do tej konkretnej osoby, ale także w stosunku do innych potencjalnych partnerów. Brak zaufania może prowadzić do ciągłych wątpliwości, kontrolowania partnera czy unikania bliskości z obawy przed zranieniem.

Obawy związane z brakiem akceptacji i krytyką

Każdy chce być akceptowany i doceniany za to, kim jest. Jeśli w przeszłości byliśmy krytykowani, ignorowani lub nieakceptowani, możemy obawiać się, że otwarcie się przed kimś innym ponownie doprowadzi do takich samych doświadczeń. Takie obawy mogą prowadzić do unikania bliskości, zamykania się w sobie czy budowania murów wokół siebie.

Objawy lęku przed bliskością

Zrozumienie lęku przed bliskością wymaga nie tylko identyfikacji przyczyn, ale także poznania jego konkretnych objawów. Lęk ten może przejawiać się na różne sposoby w codziennym życiu i zachowaniu człowieka. Poniżej opisano niektóre z najbardziej charakterystycznych objawów.

Unikanie głębszych relacji

Osoby z lękiem przed bliskością często wybierają powierzchowne relacje w miejsce tych głębszych i bardziej znaczących.

Może to oznaczać, że osoba ta ma wielu "znajomych", ale niewielu prawdziwych przyjaciół. Powierzchowne relacje często opierają się na luźnych znajomościach, które nie wymagają głębszego zaangażowania emocjonalnego. Osoba z lękiem przed bliskością może unikać dyskusji na tematy osobiste, unikać konfrontacji czy unikać sytuacji, które mogą doprowadzić do głębszego połączenia.

Strach przed zaangażowaniem  może objawiać się niechęcią do podejmowania trwałych decyzji w związku, takich jak zamieszkanie razem, ślub czy założenie rodziny. Osoba taka może też często zmieniać partnerów, unikając związku, który staje się zbyt "poważny".

Lęk przed otwarciem się

Otwarcie się przed kimś, dzielenie się najgłębszymi uczuciami, myślami czy obawami, wymaga dużej odwagi. Dla osoby z lękiem przed bliskością może to być szczególnie trudne. Osoby te mogą trudno wyrażać swoje uczucia, nawet jeśli są one silne. Mogą czuć, że ich uczucia są nieważne, że będą odrzucone lub że ich uczucia mogą zostać użyte przeciwko nim.

Nadmierna niezależność

Bycie niezależnym jest ważne i jest to cenna cecha. Jednak dla osób z lękiem przed bliskością, niezależność może stać się sposobem na unikanie bliskich relacji.

Osoby te mogą unikać proszenia innych o pomoc, nawet gdy jej potrzebują. Mogą wierzyć, że muszą radzić sobie samodzielnie, że nie mogą polegać na innych lub że proszenie o pomoc jest oznaką słabości.

Osoba z lękiem przed bliskością może spędzać dużo czasu w samotności, unikając interakcji społecznych czy spotkań z przyjaciółmi i rodziną. Samotność może być dla nich sposobem na ochronę przed potencjalnym zranieniem w bliskich relacjach.

Sposoby radzenia sobie z lękiem przed bliskością

Lęk przed bliskością może być wyniszczający, wpływając na zdolność jednostki do nawiązywania zdrowych, pełnych relacji z innymi ludźmi. Chociaż przyczyny takiego lęku są różnorodne, istnieją skuteczne metody jego leczenia, które pozwalają jednostkom żyć pełniejszym i bardziej satysfakcjonującym życiem.

Psychoterapia

Jednym z kluczowych podejść do leczenia lęku przed bliskością jest psychoterapia indywidualna.

Dla wielu osób źródłem lęku przed bliskością są traumatyczne doświadczenia z przeszłości, które pozostawiają głębokie blizny emocjonalne. Terapeuta może pomóc pacjentowi zidentyfikować i przepracować te traumy, umożliwiając lepsze zrozumienie ich wpływu na obecne relacje.

W terapii pacjent może na nowo nauczyć się, czym jest zaufanie, jak je budować i jak pozwolić sobie na zaufanie innym. Bezpieczne środowisko terapeutyczne może służyć jako "próba" zaufania w kontrolowanych warunkach.

Techniki relaksacyjne

Lęk jest reakcją fizjologiczną i emocjonalną, dlatego techniki skupiające się na ciele mogą pomóc w jego łagodzeniu.

Także techniki uważności uczą, jak być obecnym w danym momencie, bez osądzania. Może to pomóc osobom z lękiem przed bliskością w zrozumieniu swoich uczuć i reakcji w realnym czasie, co pozwala na lepsze radzenie sobie z nimi.

Trening umiejętności społecznych

Dla niektórych lęk przed bliskością wynika z niepewności co do tego, jak nawiązać i utrzymać relacje z innymi ludźmi.

Poprzez różne ćwiczenia i odgrywanie ról, pacjenci mogą nauczyć się, jak inicjować rozmowy, jak budować głębsze więzi i jak radzić sobie z konfliktami w relacjach.

W równie ważnym aspekcie pacjenci uczą się, jak pielęgnować i utrzymywać długotrwałe relacje, jak komunikować swoje potrzeby i jak radzić sobie z potrzebami innych.

Wsparcie grupowe

Dla wielu ludzi, wiedza, że nie są sami w swoim lęku, może być niezmiernie pomocna. W grupach terapeutycznych pacjenci mają okazję słuchać doświadczeń innych i dzielić się własnymi, ucząc się jednocześnie nowych strategii radzenia sobie z lękiem.

Podobnie jak w terapii grupowej, także grupy wsparcia oferują bezpieczne miejsce do dzielenia się doświadczeniami i uzyskiwania wsparcia od innych osób borykających się z podobnymi problemami.

Niektóre osoby mogą odkryć, że kombinacja różnych form rozwoju osobistego - na przykład psychoterapia indywidualna w połączeniu z technikami relaksacyjnymi - jest najbardziej skuteczna. Inni mogą czerpać większe korzyści z pracy w grupie i uczestniczenia w grupach wsparcia, gdzie mogą czerpać wiedzę z doświadczeń innych.

Z odpowiednim wsparciem i narzędziami można przepracować ten lęk i nauczyć się budować zdrowe, satysfakcjonujące relacje. Znalezienie odpowiedniego specjalisty, który ma doświadczenie w pracy z osobami borykającymi się z lękiem przed bliskością, jest bardzo ważne. Profesjonalista ten będzie mógł dostosować podejście do indywidualnych potrzeb pacjenta, zapewniając mu wsparcie i narzędzia niezbędne do przeciwdziałania lękowi i odzyskania kontroli nad swoim życiem emocjonalnym.

Równie ważne jest, aby pacjenci byli aktywni w procesie terapii, byli otwarci na naukę i gotowi do konfrontacji z trudnymi uczuciami. Chociaż początkowo może to być wyzwanie, korzyści płynące z przepracowania lęku przed bliskością mogą prowadzić do naprawdę bardziej satysfakcjonującej jakości życia.

Podsumowanie

Podsumowując, lęk przed bliskością stanowi wyzwanie, które niejednokrotnie komplikuje relacje międzyludzkie na różnych płaszczyznach życia. Odbija się to nie tylko na relacjach partnerskich, ale również na przyjaźniach, relacjach z rodziną a nawet na relacjach zawodowych. Chociaż jest to trudność, z którą wiele osób się zmaga, to ważnym elementem w drodze do przezwyciężenia tego problemu jest zaangażowanie w aktywną pracę nad sobą.

Praca nad sobą jest procesem ciągłym i wielowymiarowym. Wymaga odwagi, by spojrzeć głęboko w swoje wnętrze, zrozumieć korzenie swojego lęku i stawić czoła trudnym emocjom. Wielu ludzi uważa, że to oni są wyłącznie odpowiedzialni za swoje uczucia i że muszą radzić sobie sami. Jednak przezwyciężenie lęku przed bliskością nie jest zadaniem, które trzeba wykonywać w izolacji. W rzeczywistości wsparcie ze strony specjalistów z dziedziny psychologii czy psychoterapii może być drogą do osiągnięcia postępów.

Korzystając z pomocy specjalistycznej, osoby zmagające się z lękiem przed bliskością mają możliwość korzystania z wiedzy i doświadczenia ekspertów w dziedzinie zdrowia psychicznego. Terapeuci oferują narzędzia, techniki i wsparcie niezbędne do zrozumienia i przepracowania przyczyn lęku. Dzięki temu pacjenci nie tylko uczą się radzić sobie z trudnymi uczuciami, ale również odbudowywać zaufanie do siebie i innych.

Warto podkreślić, że każdy z nas jest godny miłości, akceptacji i głębokich więzi. Niezależnie od przeszłych doświadczeń i trudności, które możemy napotkać, warto inwestować w siebie, aby odzyskać zdolność do nawiązywania prawdziwych, autentycznych relacji. Nie wahaj się szukać pomocy, gdy czujesz, że jest to potrzebne.

Bibliografia:

Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Terapia schematów: Przewodnik dla terapeutów. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.