Okres świąteczny, pełen radości i tradycji, może być wyjątkowo trudny dla dzieci wrażliwych lub neuroróżnorodnych.

Święta często wiążą się z sensorycznym przeciążeniem - od migających świateł, głośnej muzyki po zatłoczone sklepy i spotkania rodzinne. Dla dzieci, które inaczej przetwarzają bodźce sensoryczne, może to być naprawdę przytłaczające. Jednak każde dziecko jest inne i może inaczej reagować na świąteczne bodźce. Niektóre dzieci mogą być zafascynowane światłami choinki, podczas gdy inne mogą być przez nie rozdrażnione. Podobnie, hałas i ruch w czasie rodzinnego spotkania mogą być ekscytujące dla jednych, ale stresujące dla innych.

Mimo wszystko warto dostosowywać świąteczne tradycje tak, aby były bardziej przystępne dla dzieci z neuroróżnorodnością. 

Wskazówki na początek

Prostym, a ważnym elementem może być ograniczenie ilości dekoracji w domu, zapewnienie cichego miejsca, gdzie dziecko może się wycofać, czy też unikanie zatłoczonych centrów handlowych. Ważne jest, aby być wrażliwym na sygnały wysyłane przez dziecko i być gotowym do zmiany planów, jeśli jest to potrzebne.

Edukacja rodziny i przyjaciół na temat neuroróżnorodności jest także istotna. Może to pomóc w zrozumieniu potrzeb dziecka i w tworzeniu bardziej odpowiedniego środowiska. Rodzina powinna wiedzieć, jak pomóc dziecku w trudnych momentach i jak unikać sytuacji, które mogą je zaniepokoić.

Święta nie muszą być idealne, a zrozumienie i akceptacja tego, że pewne tradycje mogą być dla dziecka trudne, jest ważne i wspierające. Warto pamiętać, że spokojne i szczęśliwe święta dla dziecka z neuroróżnorodnością mogą wyglądać inaczej niż tradycyjne wyobrażenia.

Rodzice i opiekunowie powinni także zadbać o własny dobrostan. Świadomość i dostosowanie do potrzeb dziecka z neuroróżnorodnością może być wymagające, a bez dbania o własne zdrowie psychiczne i emocjonalne trudno jest być wsparciem dla dziecka.

W okresie świątecznym, charakteryzującym się szczególnym zgiełkiem i aktywnością, dzieci neuroróżnorodne mogą doświadczać wyjątkowych wyzwań.

Zmienia się rutyna a to jest bardzo trudne dla dzieci, dla których przewidywalność jest ważna. Świąteczne dekoracje, muzyka, różnorodność zapachów, spotkania rodzinne i inne aktywności mogą prowadzić do sensorycznego przeciążenia. Takie środowisko może wywoływać dyskomfort, lęk lub nawet ataki paniki. Niektóre dzieci mogą także czuć się przytłoczone potrzebą interakcji społecznych i mogą potrzebować czasu na uspokojenie się. Napięcie powoduje również oczekiwanie na prezenty, niespodzianki i nowe sytuacje. Obserwując niepokój swojego dziecka, rodzice i opiekunowie również mogą czuć się zestresowani, co może dodatkowo wpłynąć na atmosferę w domu.

Rola opiekuna

Rola opiekuna w okresie świątecznym, szczególnie gdy opiekuje się dzieckiem neuroróżnorodnym, jest niezastąpiona w celu zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa i wsparcia. Opiekunowie mogą pomóc w zminimalizowaniu stresu świątecznego, dostosowując środowisko i działania do potrzeb dziecka, a także zapewniając mu stabilność i przewidywalność. Opiekun powinien obserwować, jakie sytuacje wywołują u dziecka dyskomfort lub niepokój, a następnie starać się je złagodzić.

Święta są trudne, ponieważ zaburzają codzienną rutynę, dlatego ważne jest, aby utrzymać niektóre stałe elementy dnia. Może to obejmować chociażby utrzymanie regularnych godzin posiłków, snu i czasu na zabawę. Należy także koniecznie pamiętać o bezpiecznej przestrzeni, do której dziecko może się wycofać, jeśli tylko poczuje taką potrzebę.

Ważne jest również, aby zachęcać do wyrażania emocji i uczuć. Dzieci neuroróżnorodne mogą mieć trudności z komunikowaniem swoich potrzeb i uczuć, więc zaleca się uzbrojenie w cierpliwość i otwartość na różne formy komunikacji. Akceptowanie uczuć dziecka i zapewnienie, że jest słuchane, może znacznie pomóc w jego poczuciu bezpieczeństwa. Bardzo pomocna w tym okresie jest również elastyczność oraz gotowość do zmian, co pomaga w szybkim dostosowaniu się do potrzeb dziecka oraz zmniejszeniu stresu.

Nie trzeba oczywiście rezygnować ze wszystkiego i być ciągle jak na przysłowiowych “szpilkach”. Opiekun może pomóc dziecku w przygotowaniu się na spotkania, na przykład poprzez przedstawienie z góry, kto będzie obecny, i omówienie możliwych sytuacji społecznych. Może też towarzyszyć dziecku w trakcie interakcji, pomagając mu w komunikacji i zrozumieniu społecznych sygnałów.

Oprócz tego, ważne jest, aby opiekunowie nauczyli dzieci strategii radzenia sobie ze stresem. Mogą to być proste techniki oddechowe, ćwiczenia relaksacyjne czy użycie przedmiotów sensorycznych, które pomagają dziecku się uspokoić. Regularne praktykowanie tych technik, nawet poza okresem świątecznym, może pomóc dziecku lepiej radzić sobie w stresujących sytuacjach.

Włączanie dziecka w przygotowania do świąt może również przynieść korzyści. Pozwolenie dziecku na wybór dekoracji, planowanie posiłków czy pomaganie w innych świątecznych czynnościach sprawia, że dziecko czuje się zaangażowane i mniej przytłoczone przez zmiany. To także doskonała okazja do nauki i praktykowania nowych umiejętności.

Na zakończenie, warto pamiętać o włączaniu w świętowanie elementów, które są szczególnie lubiane i cenione przez dziecko. Mogą to być ulubione filmy, gry czy tradycje, które nadają świętom indywidualny charakter i sprawiają, że są one przyjemne również dla dzieci neuroróżnorodnych.

Komfortowa przestrzeń

Ważnym elementem jest omówienie tworzenia przestrzeni przyjaznej dla dziecka, z uwzględnieniem jego potrzeb sensorycznych.

Najpierw należy się zastanowić, co dokładnie wpływa na dziecko - czy to światła, dźwięki, czy tłok. Następnie, można dostosować środowisko tak, aby zminimalizować te bodźce. Na przykład, zamiast migających, jaskrawych światełek na choince, można zdecydować się na delikatne, statyczne oświetlenie. Można też stworzyć cichą strefę w domu, gdzie dziecko może odpocząć od zgiełku świątecznego.

Jeśli na przykład głośne kolędy są dla dziecka zbyt intensywne, można je zastąpić spokojniejszą muzyką lub nawet całkowicie z nich zrezygnować. Ważne jest, aby rodzina była elastyczna i gotowa na kompromisy, aby każdy członek rodziny mógł cieszyć się świętami.

Warto również pamiętać o potrzebach sensorycznych podczas planowania świątecznych posiłków. Dla dzieci z wrażliwością na tekstury lub smaki, świąteczne potrawy mogą być wyzwaniem. Dlatego warto zapewnić alternatywne opcje, które będą bardziej odpowiednie dla ich potrzeb.

Zachęcanie dziecka do udziału w dekorowaniu i przygotowaniach świątecznych może być także świetnym sposobem na nauczenie go, jak radzić sobie z różnymi bodźcami sensorycznymi w kontrolowany sposób. Może to być również okazja do nauczenia dziecka wyrażania swoich potrzeb i granic.

Dodatkowo, warto zwrócić uwagę na ubrania, które dziecko nosi podczas świąt. Ubrania powinny być komfortowe, z materiałów, które nie drażnią skóry. Warto aby nawet świąteczne stroje były dostosowane do potrzeb sensorycznych dziecka. Trudno wytrzymać w koszuli, która ciągle jest irytująca i nieprzyjemna w dotyku!

I oczywiście należy być gotowym na to, że mimo wszystkich przygotowań, dziecko może nadal odczuwać dyskomfort. Ważne jest, aby w takich sytuacjach być wspierającym i cierpliwym. Rozumieć, że dziecko nie zawsze może kontrolować swoje reakcje.

Trudne świąteczne sprawy - komunikacja, granice i wzajemne zrozumienie w rodzinie

W tym czasie opiekunowie stają przed wyzwaniem efektywnego przekazania potrzeb dziecka członkom rodziny, co wymaga wrażliwości, zrozumienia i otwartości. Potrzeby dzieci neuroróżnorodnych mogą być niejasne dla osób, które nie są z nimi na co dzień.

Rozmowa na temat potrzeb dziecka powinna odbywać się z wyprzedzeniem. Informowanie rodziny o specyficznych wymaganiach sensorycznych lub behawioralnych przed świętami pozwala uniknąć nieporozumień i stresujących sytuacji. Wyjaśnienie, dlaczego pewne świąteczne tradycje czy aktywności mogą być trudne dla dziecka jest bardzo ważne, ponieważ nie każdy musi mieć taką wiedzę.

Równocześnie, ważne jest, aby opiekunowie słuchali sugestii i obaw innych członków rodziny. Święta to czas wspólny, więc kompromisy i wzajemne zrozumienie są niezbędne dla wspólnej harmonii.

Oprócz zwykłej rozmowy, pomocne może być też przygotowanie pisemnych wskazówek. Taka forma komunikacji pozwala uniknąć nieporozumień i sprawia, że wszyscy są lepiej przygotowani. W razie czego do napisanych wskazówek można wrócić bądź przed spotkaniem bliscy będą mogli bardziej skupić się na ich zapamiętaniu lub odpowiednio wcześniej rozwiać swoje wątpliwości pytaniami.

Opiekunowie mogą także przygotować rodzinną "mapę sensoryczną" dla dziecka, która będzie zawierać informacje o tym, które działania są dla niego przyjemne, a które mogą być stresujące. Taka mapa może być pomocna w planowaniu aktywności świątecznych, tak aby były one odpowiednio dostosowane.

Trudne i niespodziewane sytuacje rodzinne

Mimo wszelkich starań, czasem można spotkać się z trudnymi sytuacjami i niezrozumieniem ze strony rodziny.

Nie każdy członek rodziny może (chcieć) być świadomy specyficznych potrzeb dziecka, co może prowadzić do różnych napięć. Warto ustalać jasne granice i reguły a w przypadku niezrozumienia lub krytyki ze strony rodziny, zachować spokój. Opiekunowie powinni starać się wyjaśnić sytuację, podkreślając, że każde dziecko jest inne i wymaga indywidualnego podejścia. Niemniej, jeśli takie działania nie są skuteczne, to może warto zrezygnować ze wspólnego świętowania? Zdrowie psychiczne i emocjonalne jest zdecydowanie ważniejsze.

Niektóre tradycje warto dostosować.

Propozycje aktywności przyjaznych dla dzieci neuroróżnorodnych

Jedną z propozycji jest organizacja cichych zabaw kreatywnych. Dzieci neuroróżnorodne często dobrze reagują na zajęcia, które pozwalają na wyrażanie siebie, takie jak malowanie, rysowanie, czy modelowanie z plasteliny. Takie zajęcia mogą być doskonałym sposobem na spędzenie czasu podczas rodzinnych spotkań, dając dzieciom przestrzeń do wyciszenia i skupienia się na przyjemnej aktywności.

Inną przyjazną opcją jest wspólne czytanie książek lub słuchanie spokojnej muzyki. To może być relaksujące doświadczenie dla dziecka, które potrzebuje odpoczynku od zgiełku świątecznego. Warto wybrać książki lub muzykę, które są szczególnie interesujące dla dziecka, aby w pełni zaangażować jego uwagę.

Zorganizowanie łagodnych gier i zabaw ruchowych także może być korzystne. Działania takie jak budowanie z klocków, układanie puzzli czy proste gry planszowe mogą stanowić bezpieczne i kojące aktywności dla dzieci, które mogą czuć się przytłoczone bardziej dynamicznymi aktywnościami.

Możliwość spędzenia czasu na świeżym powietrzu również jest ważna. Krótki spacer, zabawa w parku, czy nawet chwila obserwacji przyrody może być świetnym sposobem na ukojenie i zmniejszenie przebodźcowania.

Zajęcia sensoryczne, takie jak zabawy z piaskiem kinetycznym lub wodą, również mogą być atrakcyjne. Dają one dziecku możliwość eksplorowania różnych tekstur i doświadczeń sensorycznych w kontrolowanym środowisku.

Warto zachęcać do samodzielnej zabawy, w której dziecko może decydować o swoich działaniach. Daje to dziecku poczucie kontroli i autonomii, co jest ważne w sytuacjach, które mogą wydawać się chaotyczne lub stresujące.

Uspokajanie i Wsparcie - elementy których nie należy pominąć.

Jedną z podstawowych technik są ćwiczenia oddechowe. Proste ćwiczenia, takie jak głębokie, powolne wdechy i wydechy, mogą pomóc dziecku w uspokojeniu i skupieniu się. Możemy uczynić to zabawą, na przykład prosząc dziecko, aby wyobraziło sobie, że dmucha na zimowy wiatr lub powoli wydmuchuje świeczkę na świątecznym stole.

Inną skuteczną metodą jest wykorzystanie narzędzi relaksacyjnych, takich jak miękkie koce lub wyciszające zabawki.

Muzykoterapia to kolejna cenna technika. Spokojna, relaksująca muzyka lub dźwięki natury mogą działać uspokajająco na dzieci. Można stworzyć specjalną świąteczną playlistę z łagodnymi, niezbyt głośnymi utworami, które pomogą dziecku wyciszyć się w trakcie świętowania.

Warto także zapoznawać dzieci z mindfulness i medytacją. Nawet krótkie sesje uważności mogą pomóc dziecku nauczyć się koncentracji na teraźniejszym momencie i odnalezieniem wewnętrznego spokoju. Można to łączyć z prostymi ćwiczeniami jogi, które pomogą dziecku zrelaksować ciało i umysł.

Warto również wykorzystać techniki wizualizacji. Poproś dziecko, aby wyobraziło sobie spokojne, bezpieczne miejsce, jak ulubione miejsce zabaw czy ulubiony, cichy zakątek.

Istotne jest także, aby opiekunowie sami byli wzorem spokoju. Dzieci często naśladują emocje dorosłych, więc zachowanie spokojnego i zrelaksowanego nastawienia może mieć duży wpływ na samopoczucie dziecka.

Rozpoznawanie sygnałów ostrzegawczych i przebodźcowania. Jak zapobiegać zbyt intensywnym reakcjom i zapewnić dziecku komfort oraz bezpieczeństwo.

Sygnały ostrzegawcze mogą przybierać różne formy i zależeć od indywidualnych cech dziecka. Niektóre dzieci mogą wykazywać zwiększoną drażliwość, stają się niespokojne lub wycofane. Inne mogą zacząć unikać kontaktu wzrokowego, mieć problemy z koncentracją lub wykazywać nadmierną aktywność ruchową. Warto zwrócić uwagę na subtelne zmiany w zachowaniu, takie jak zaciskanie pięści, zmarszczki na czole, lub inne niezwykłe dla dziecka zachowania.

Istotne jest obserwowanie nie tylko zachowania dziecka, ale również jego reakcji na konkretne sytuacje i bodźce.

Warto zachęcać dziecko do wyrażania swoich uczuć i potrzeb, co może pomóc w lepszym zrozumieniu tego, co wywołuje u niego dyskomfort. Dzieci neuroróżnorodne często mają trudności z werbalizacją swoich doświadczeń, dlatego ważne jest, aby opiekunowie byli cierpliwi i dawali dziecku czas na wyrażenie siebie.

Należy być przygotowanym na różne scenariusze i mieć plan działania w sytuacji, gdy dziecko przeżywa przebodźcowanie. Może to obejmować wcześniejsze ustalenie z dzieckiem sygnałów, które będzie ono używać, aby wskazać, że potrzebuje przerwy. Poza tym, zamiast forsować uczestnictwo w każdej świątecznej aktywności, warto zezwolić dziecku na wybór tych, które są dla niego najbardziej komfortowe i dostarczają mu radości.

Opiekunowie mogą też nauczyć dzieci rozpoznawania i nazywania swoich emocji. Używanie prostych, jasnych słów do opisu uczuć pomaga dziecku zrozumieć, co właściwie przeżywa. Na przykład, zamiast mówić „czuję się źle”, można użyć bardziej konkretnych określeń jak „czuję się smutny, ponieważ nie ma tu mojego pokoju” lub „jestem zdenerwowany, bo zabrał moją zabawkę”.

Równie istotne jest nauczanie dziecka zdrowych sposobów radzenia sobie z frustracją i złością. Mogą to być takie działania jak rysowanie, pisanie lub wykonywanie czynności fizycznych, które pomagają w uwalnianiu napięcia.

Poza tym, dziecko często odbija emocje dorosłych, dlatego ważne jest, aby opiekunowie sami radzili sobie ze stresem i byli wzorem spokoju i równowagi. Dzielenie się własnymi uczuciami w zdrowy sposób uczy dziecko, jak radzić sobie z emocjami konstruktywnie.

Podsumowanie

Zwróćmy uwagę na to, że przez cały artykuł przewija się motyw akceptacji, zrozumienia i tworzenia atmosfery ciepła. Nie bez powodu, ponieważ jest to naprawdę niezwykle ważne w kontekście świąt, zwłaszcza dla osób z neuroróżnorodnością.

Podkreśliliśmy znaczenie stworzenia spokojnego i bezpiecznego środowiska dla dziecka, dostosowania dekoracji i aktywności do jego potrzeb sensorycznych oraz zapewnienia miejsca, gdzie dziecko może odpocząć i uspokoić się. Ważne jest również zaangażowanie dzieci w przygotowania świąteczne, dostosowując zadania do ich zdolności i zainteresowań, oraz budowanie ich autonomii poprzez wspólne podejmowanie decyzji.

Święta z neuroróżnorodnością mogą być czasem pełnym miłości, radości i wzajemnego zrozumienia. Poprzez włączenie i dostosowanie świątecznych tradycji do potrzeb wszystkich członków rodziny, możemy stworzyć święta, które będą wyjątkowe i niezapomniane dla każdego.

Zachęcamy rodziców i opiekunów do praktykowania przedstawionych strategii, nie tylko w okresie świątecznym, ale także w codziennym życiu. Pamiętajmy, że akceptacja, zrozumienie i miłość są najcenniejszymi prezentami, jakie możemy ofiarować naszym dzieciom. Święta to idealny czas, aby je jeszcze bardziej umocnić i pielęgnować.

Bibliografia

• Silberman, S. (2017). Neuroplemiona. Dziedzictwo autyzmu i przyszłość neuroróżnorodności. Vivante.

• Frith, U. (2008). Autyzm: wyjaśnienie tajemnicy. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

• Faber, A., & Mazlish, E. (2012). Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Media Rodzinna.