Tożsamość płciowa, deadname, misgenderowanie, płeć społeczno-kulturowa, niebinarność... Pojęcia i definicje z obszaru psychoseksuologii czasami bywają trudne, niezrozumiałe lub zawiłe.

Dlatego razem z Fundacją PROMENADA przygotowaliśmy ebooka "Tęczowy słownik. Najważniejsze pojęcia i definicje z obszaru tożsamości transpłciowej i niebinarnej", w którym został umieszczony słowniczek z najważniejszymi pojęciami. Dowiesz się także, czym jest język inkluzywny, poczytasz o procesie korekty płci, odkryjesz ciekawe formy wsparcia oraz znajdziesz wiele odnośników do materiałów, fundacji czy miejsc związanych z tą tematyką!

Postaraliśmy się, byś otrzymał_ wiedzę w "pigułce" - poniżej znajdziesz kilka najważniejszych pojęć, jednak możesz pobrać pełną wersję ebooka całkowicie za darmo!

👉 Kliknij i pobierz ebooka: https://static.twojpsycholog.pl/preview/download/teczowy_slownik.pdf

Płeć biologiczna

Składa się na nią wiele elementów ludzkiego organizmu - chromosomy, gonady, cechy płciowe - przypominamy, że genotyp XX nie musi oznaczać płci żeńskiej (płeć zawiera również aspekt psycho-społeczny).

Płeć metrykalna

Przypisana przy urodzeniu, na podstawie genitaliów.

Płeć społeczno-kulturowa (gender)

To konstrukty społeczne, które przypisują kobiecie vs mężczyźnie konkretne role, cechy, zadania życiowe (np. stereotypowe przekonanie, że mężczyźni nie powinni płakać).

Płeć psychologiczna

Nasza psychiczna reprezentacja płci, z którą się identyfikujemy. Niekiedy łączy się z płcią społeczno-kulturową, np. gdy określamy

2-letnie dziecko, że jest dziewczynką, dziecko przyjmuje taki konstrukt oraz dorasta w społecznym obrazie dziewczynki/kobiety. Mówi się wtedy, że dana osoba jest socjalizowana do roli kobiecej/męskiej.

Tożsamość płciowa

Tożsamość płciowa to wewnętrzne poczucie przynależności, do którejś z płci, tj. bycia na przykład kobietą, mężczyzną, osobą niebinarną (poza binarnym podziałem płci).

Jednak, co ważne:

• Nie każda osoba określa swoją tożsamość płciową zgodnie

z podziałem binarnym.

• Taka przynależność może, ale nie musi odpowiadać płci przypisanej przy urodzeniu (płci metrykalnej).

Osoby binarne

Osoby, które odnajdują się w binarnym podziale płci - kobieta/mężczyzna.

Osoby niebinarne

Osoby, których tożsamość jest poza lub pomiędzy płciami. Ich ekspresja może (lecz nie musi) być zmienna.

Obejmuje wszystkie identyfikacje płciowe wychodzące poza binarny podział m.in.:

• bigender (identyfikację z obiema płciami),

• agender (z żadną płcią)

• czy generfluid (identyfikacja jest zmienna)

• i wiele innych.

Osoby cispłciowe

Osoby, których tożsamość płciowa zgadza się z płcią przypisaną przy urodzeniu. Przeważnie są to osoby binarne: kobiety lub mężczyźni.

Osoby transpłciowe

Osoby, których tożsamość płciowa nie zgadza się z płcią przypisaną przy urodzeniu. Mówimy wtedy o niezgodności płci. Mogą to być osoby w binarnym podziale lub niebinarne.

Osoby interpłciowe

Interpłciowość dotyczy osób, u których występują różnorodne cechy fizyczne i fizjologiczne w ciele (np. układ hormonalny, chromosomy, narządy płciowe wewnętrzne i zewnętrzne).

Oznacza to, że cechy płciowe nie pozwalają na jednoznaczne określenie płci metrykalnej człowieka. Niestety dość często osoby z widocznymi różnorodnościami cech przy urodzeniu, są poddawane operacjom, nie mając wpływu na decydowanie, które z cech w przyszłości będą bardziej odpowiednie do ich tożsamości i przeżywania siebie.

Interpłciowość nie dotyczy obszaru tożsamości płciowej, choć literka "I" znajduje się wśród pozostałych (LGBTQIAP+). Czasem jednak zdarza się, że osoby interpłciowe są także osobami niebinarnymi lub transpłciowymi i/lub są nie hetero orientacji psychoseksualnej.

Tu jedynie wspominamy o osobach interpłciowych, dla podkreślenia ważności istnienia ich w społeczności oraz rozróżnienia od opisywanej tu tematyki tożsamościowej nie cis.

Dysforia płciowa

Dysforia płciowa to cierpienie, które może się pojawić i być odczuwane z powodu niedopasowania płci metrykalnej, narządów płciowych, roli płciowej i innych aspektów związanych z płcią do swojej tożsamości płciowej. Osoby transpłciowe, niebinarne lub interpłciowe mogą, ale nie muszą, odczuwać dysforię płciową.

Różnorodność cielesna, która jest u danej osoby powodem cierpienia, może obejmować, na przykład:

• zarost, wysoki wzrost, niska barwa głosu, obecność penisa - cechy przypisane stereotypowo do płci męskiej,

• brak zarostu, obecność piersi i waginy, cykl miesiączkowy, okrąglejsze rysy ciała - cechy przypisane stereotypowo do płci żeńskiej,

• a w interpłciowości - obecność zarówno waginy, jak i penisa, zarost, wyższa barwa głosu z jednoczesną obecnością piersi itp.

Dysforia związana z pełnieniem roli społeczno-kulturowej wiąże się z obrazem, jaki jest przyjęty w społeczeństwie wobec danej płci w binarnym podziale. Są to wspomniane wcześniej role gender, których uczymy się od najmłodszych lat, związane są ściśle z przypisaną nam płcią metrykalną. Dysforia społeczna może wiązać się również z obowiązującym prawem, przepisami oraz opieką zdrowotną. Przykładami mogą być:

• wybór różowej kolorystyki dla płci żeńskiej / niebieskiej dla męskiej,

• zabawki dziecięce przeznaczone dla określonych płci,

• różnice w ubiorze,

• różnice w normalizowaniu zachowań zależne od płci,

• sposób bycia zależny od płci - poruszania się, ruchów, używanych słów i gestów,

• gabinety ginekologiczne przygotowane głównie dla płci żeńskiej, czy też różnice w zlecaniu badań lekarskich zależne od płci,

• trudność w zmianie danych dokumentów, w związku z tym posługiwanie się dokumentami z różnym zdjęciem, imieniem itp.

Tranzycja

Tranzycja to różnorodny, wieloaspektowy proces związany z korektą płci. Należy zaznaczyć, że nie każda osoba transpłciowa/niebinarna musi decydować się na tranzycję. Tranzycja polega na wprowadzeniu zmian, np.

• dotyczących stosowania wybranych zaimków, imienia (tranzycja społeczna),

• zmiany danych metrykalnych i/lub sądowego ustalenia płci metrykalnej

  (tranzycja prawna)

  ,

• dokonania zmian w ciele m.in. rekonstrukcji klatki piersiowej, przyjmowania hormonów

  (tranzycja medyczna)

Warto wiedzieć! Mówiąc o tranzycji nie używajmy wyrażenia “zmiana płci”, tylko “korekta płci”. Jest to proces rozpoczęcia życia zgodnego ze swoją tożsamością płciową, czyli uzgodnienia, korekty, nie - zmiany.

Misgenderowanie

Stosowanie form gramatycznych innych niż te, które są zgodne z tożsamością płciową danych osób i których wobec siebie używają, np. mówienie “zrobiłaś/mówiłaś” do osoby, która mówi o sobie “on”, czyli “zrobiłem”, “mówiłem”.

Deadname

Imię, które zostało nadane przy urodzeniu, jednak dana osoba posługuje się innym (niezależnie od tego, czy zmieniła je prawnie, czy nie).

Celowe używanie deadname czy misgenderowanie to przemoc!

Ekspresja płciowa

Sposób, w jaki dana osoba wyraża siebie i swoją tożsamość płciową poprzez zachowania, gesty, styl ubierania się, różnorodne działania itd.; każd_ z nas może wyrażać swoją tożsamość w wybrany sposób, poprzez indywidualną ekspresję.

Rola płciowa

Repertuar postaw i zachowań, które w danej kulturze i społeczeństwie postrzegane są jako typowe i akceptowalne dla danej płci; bazuje na stereotypach dotyczących płci w binarnym podziale i jest nam przekazywana od najmłodszych lat w drodze wychowania i socjalizacji, np. mężczyzna powinien być silny, kobieta nie powinna pracować i się uczyć.

Orientacja psychoseksualna

Orientacja psychoseksualna to wrodzone skierowanie pragnień seksualnych i zaangażowania w kontekście psychoseksualnym w kierunku osób m.in.:

• tej samej tożsamości płciowej - homoseksualna,

• przeciwnej - heteroseksualna,

• tej samej i innej tożsamości płciowej - biseksualna,

• żadnej - aseksualna,

• realizację seksualności tylko w działaniach autoerotycznych - autoerotyczna - itd.

LGBTQIAP+

LGBTQIAP to skrótowiec od:

L - lesbijki,

G - geje,

B - osoby biseksualne,

T - osoby transpłciowe,

Q - osoby queer,

I - osoby interpłciowe,

A - osoby aseksualne,

P - osoby panseksualne

i inne. Niektórzy dodają na końcu plusa, czyli piszą LGBTQIAP+, aby zawrzeć jak najwięcej różnych orientacji, przeżyć i doświadczeń, których nie da się jednoznacznie określić/zaszufladkować.

Lesbijka

Osoba identyfikująca się jako kobieta, która odczuwa romantyczny i/lub seksualny pociąg do drugiej osoby identyfikującej się jako kobieta.

Gej

Osoba identyfikująca się jako mężczyzna, która odczuwa romantyczny i/lub seksualny pociąg do drugiej osoby identyfikującej się jako mężczyzna.

Osoba homoseksualna

Osoba, która odczuwa romantyczny i/lub seksualny pociąg do osoby tej samej identyfikacji.

Osoba biseksualna

Niezależnie od swojej płci jest to osoba, która odczuwa romantyczny i/lub seksualny pociąg do tej samej i innej płci niż jej własna identyfikacja.

Osoby queer

Termin może zostać użyty względem KAŻDEJ osoby w społeczności LGBTQIAP+, która czuje, że ma różnorodne (nietradycyjne czy stereotypowe) doświadczenie z tożsamością płciową.

Także używany jest do opisania jakiekolwiek tożsamości płciowej poza binarną oraz względem osób, które nie czują potrzeby określania się.

Osoby aseksualne

Aseksualność to kolejna parasolka, całe spektrum. Aseksualność to całkowite, lub częściowe nieodczuwanie pociągu seksualnego. Osoby w spektrum aseksualności zazwyczaj nie postrzegają innych w seksualny sposób, co oznacza, że nie są w stanie zostać pobudzone czyimś wyglądem, ubiorem, ciałem.

Osoby w spektrum aseksualności mogą wchodzić w relacje seksualne, na przykład: osoby demiseksualne (co jest spektrum aseksualności) mogą wejść w relacje na tym polu, pod warunkiem że nawiążą silną więź emocjonalną.

Osoba panseksualna

Osoba, która odczuwa romantyczny i seksualny pociąg do ludzi niezależnie od ich tożsamości płciowej - nie ma to dla osoby znaczenia przy wyborze osoby partnerskiej. Osoba panseksualna może również czuć pociąg do osób, które nie określają swojej tożsamości płciowej.

Orientacja romantyczna

Orientacja romantyczna to kierunek zainteresowania tworzeniem relacji romantycznych/związków. Często orientacja psychoseksualna i romantyczna pokrywają się ze sobą – kierunek obydwu jest ten sam. Jednak nie zawsze! Można np. odczuwać pociąg seksualny tylko do osób identyfikujących się jako mężczyźni, a romantyczny do każdej osoby, niezależnie od jej tożsamości płciowej.

Wyróżnia się między innymi chęć tworzenia relacji romantycznych z osobami:

• przeciwnej tożsamości płciowej - heteroromantyczność,

• tej samej tożsamości płciowej - homoromantyczność,

• tej samej i innej tożsamości płciowej - biromatyczność,

• niezależnie od ich tożsamości płciowej (tożsamość nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia) - panromantyczność,

• a także brak chęci tworzenia romantycznych relacji z kimkolwiek - aromantyczność,

• tworzenie relacji romantycznych, pod warunkiem nawiązania relacji emocjonalnej z inną osobą - demiromantyczność,

• chęć tworzenia romantycznych relacji nie jest możliwy do określenia przy pomocy powyższych kryteriów, osoba znajduje się na spektrum - greyromantyczność.

Ważne! Aseksualność nie jest równoznaczna z brakiem pociągu romantycznego - orientacja seksualna nie musi być jednakowa z orientacją romantyczną.

Aromantyczność to (analogicznie) całkowity lub częściowy brak pociągu romantycznego.

Cały artykuł powstał na podstawie ebooka "Tęczowy słownik. Najważniejsze pojęcia i definicje z obszaru tożsamości transpłciowej i niebinarnej", który stworzyliśmy we współpracy z Fundacją PROMENADA.

👉 Pobierz go za darmo: https://static.twojpsycholog.pl/preview/download/teczowy_slownik.pdf