Alzheimer - przyczyny, objawy i leczenie choroby

Długość życia przy chorobie Alzheimera zależy od wielu czynników (ogólnego stanu zdrowia, wieku chorego, obecności innych chorób, jakości opieki itp.), ale zazwyczaj choroba skracza życie chorego. Średnio od momentu postawienia diagnozy osoby z chorobą Alzheimera żyją około 4–8 lat. Nie jest to jednak stała reguła – niektórzy pacjenci, zwłaszcza przy wczesnym wykryciu i dobrej opiece, mogą żyć nawet kilkanaście lat z chorobą. Zdarzają się przypadki przeżycia 15, a nawet 20 lat od diagnozy, choć są one rzadsze. Z kolei u osób bardzo starszych lub obciążonych innymi poważnymi schorzeniami choroba może postępować szybciej, prowadząc do śmierci w ciągu kilku lat.

Należy podkreślić, że choroba Alzheimera sama w sobie nie jest bezpośrednią przyczyną zgonu w taki sposób, jak np. zawał serca. Często do śmierci prowadzą komplikacje będące skutkiem zaawansowanego stadium choroby – na przykład ciężkie infekcje (jak zapalenie płuc), wyniszczenie organizmu, upadki i urazy czy odwodnienie. Zaawansowany Alzheimer znacznie jednak pogarsza stan ogólny i zdolność organizmu do poradzenia sobie ze wspomnianymi problemami, stąd statystycznie skraca przewidywaną długość życia.

Choroba Alzheimera ma charakter postępujący, co oznacza, że objawy stopniowo się nasilają wraz z upływem czasu. Przebieg choroby można podzielić na etapy: wczesny (łagodny), średnio zaawansowany (umiarkowany) i późny (zaawansowany).

•

• Wczesny etap: Objawy są na początku łagodne. Chory bywa zapominalski (np. zapomina niedawne rozmowy lub gdzie położył klucze) i ma drobne trudności ze znalezieniem słów, ale w dużej mierze pozostaje samodzielny. Może nadal prowadzić normalne życie, choć zauważa u siebie pewne problemy z koncentracją czy pamięcią. Często to najbliżsi zaczynają dostrzegać subtelne zmiany w zachowaniu lub funkcjonowaniu.

•

• Etap umiarkowany: Z biegiem lat funkcje poznawcze wyraźnie się pogarszają. Pojawia się dezorientacja (np. chory może nie wiedzieć, gdzie się znajduje lub jaki jest rok), znaczne kłopoty z pamięcią (zapominanie nazw bliskich osób, ważnych wydarzeń z życia), a także trudności z wykonywaniem codziennych czynności. Osoba z Alzheimerem na tym etapie często potrzebuje pomocy przy takich zadaniach jak ubieranie się, przygotowywanie posiłków, sprzątanie czy zarządzanie pieniędzmi. Mogą nasilać się problemy z mową oraz zmiany zachowania (np. wędrówki bez celu, zaburzenia snu, rozdrażnienie).

•

• Etap zaawansowany: W ostatniej fazie choroby objawy są bardzo ciężkie. Chory może już nie rozpoznawać członków swojej rodziny i bliskich osób. Występuje niemal całkowita utrata pamięci krótkotrwałej, a także poważne trudności z mową – komunikacja staje się szczątkowa lub niemożliwa. Osoba przestaje sobie radzić z podstawowymi czynnościami, takimi jak jedzenie, korzystanie z toalety czy poruszanie się. Pojawia się pełna zależność od opiekunów – chory wymaga stałej opieki i nadzoru. Często na tym etapie dochodzi również do osłabienia fizycznego organizmu, co czyni pacjenta podatnym na infekcje i inne powikłania.

Warto pamiętać, że tempo rozwoju choroby może różnić się u poszczególnych osób. U niektórych osób pogorszenie następuje szybciej, u innych wolniej, ale niestety kierunek zmian jest zawsze postępujący (stan zdrowia stopniowo się pogarsza).

Choroba Alzheimera powoduje stopniowe nasilenie zaburzeń pamięci i innych funkcji umysłowych. Do najczęstszych trudności należą m.in.:

•

• Problemy z pamięcią krótkotrwałą: Zapominanie niedawno przyswojonych informacji, powtarzanie tych samych pytań lub opowiadanie tej samej historii wiele razy. Chory może często gubić przedmioty i nie pamiętać, gdzie je położył.

•

• Dezorientacja w czasie i miejscu: Osoba może gubić się w dobrze znanej okolicy lub nie pamiętać, jaki jest dzień tygodnia czy pora roku. Może mieć trudność z odnalezieniem drogi do domu lub zapominać, gdzie się znajduje.

•

• Trudności w wykonywaniu codziennych czynności: Czynności, które wcześniej nie sprawiały problemu (np. gotowanie według przepisu, obsługa urządzeń domowych, zarządzanie finansami), stają się wyzwaniem. Chory może zapominać o ważnych zadaniach lub mylić kroki potrzebne do ich wykonania.

•

• Zaburzenia mowy i myślenia: Pojawiają się trudności ze znalezieniem właściwych słów, nazywaniem przedmiotów czy rozumieniem rozmowy. Osoba z Alzheimerem może gubić wątek w trakcie mówienia, powtarzać się lub mieć kłopot ze zrozumieniem skomplikowanych zdań.

•

• Zmiany nastroju i zachowania: Często występuje zwiększona drażliwość, niepokój, apatia (obojętność) lub wycofanie z życia towarzyskiego. Mogą pojawić się zmiany osobowości – na przykład podejrzliwość (chory może bezpodstawnie podejrzewać bliskich o złe zamiary czy kradzież zagubionych przedmiotów) lub wahania nastroju, a w niektórych przypadkach nawet stany depresyjne.

W miarę postępu choroby objawy te stają się coraz bardziej nasilone. W późniejszych etapach dochodzi także do pogorszenia sprawności ruchowej (problemy z chodzeniem, utrzymaniem równowagi) oraz trudności z kontrolowaniem podstawowych czynności fizjologicznych.

Niestety, obecnie nie ma leku, który potrafi wyleczyć chorobę Alzheimera lub trwale zatrzymać jej postęp. Dostępne są jednak metody leczenia i wsparcia, które mogą spowolnić rozwój choroby i złagodzić objawy, poprawiając jakość życia chorego i opiekunów. Oto główne możliwości:

•

• Leczenie farmakologiczne: Istnieją leki, które pomagają na pewien czas poprawić funkcjonowanie chorych. Stosuje się m.in. leki poprawiające pracę neuroprzekaźników w mózgu (takie jak inhibitory cholinoesterazy) oraz inny rodzaj leku na późniejsze etapy (memantyna). Leki te nie odwrócą choroby, ale mogą spowolnić narastanie objawów i na jakiś czas podtrzymać zdolności poznawcze (pamięć, uwagę) u części pacjentów. Ponadto, w razie potrzeby lekarz może przepisać leki łagodzące towarzyszące problemy takie jak depresja, lęk czy zaburzenia snu, które często pojawiają się u chorych.

•

• Terapie niefarmakologiczne i aktywność: Bardzo ważne jest utrzymanie aktywności umysłowej i fizycznej na tyle, na ile to możliwe. Różnego rodzaju terapie zajęciowe i poznawcze mogą pomóc spowolnić spadek funkcji intelektualnych. Zaleca się np. ćwiczenia pamięci, rozwiązywanie łamigłówek, czytanie, gry planszowe – dostosowane do możliwości chorego. Aktywność fizyczna (spacery, proste ćwiczenia) poprawia krążenie i kondycję, co również pozytywnie wpływa na funkcjonowanie mózgu. Terapia zajęciowa uczy chorych i opiekunów strategii radzenia sobie z codziennymi czynnościami mimo postępujących ograniczeń (np. upraszczanie zadań, korzystanie z przypomnień, ustalanie rutyny dnia).

•

• Opieka i wsparcie: W przebiegu choroby Alzheimera niezmiernie istotna jest dobra opieka. Obejmuje to dostosowanie otoczenia do potrzeb chorego (np. zapewnienie bezpieczeństwa w domu, usunięcie ryzykownych przedmiotów, ustanowienie prostego i przewidywalnego rozkładu dnia). Ważne jest podejście pełne cierpliwości i zrozumienia – chory może mieć zmienne nastroje i wymagać pomocy przy podstawowych czynnościach. Wsparcie psychiczne oraz edukacja dla rodziny i opiekunów są również kluczowe, aby potrafili oni radzić sobie ze stresem i wyzwaniami opieki długoterminowej. Często zaleca się skorzystanie z pomocy grup wsparcia, domowej opieki medycznej lub ośrodków dziennej opieki nad osobami z demencją.

Choć obecne metody leczenia są głównie objawowe (łagodzące skutki choroby), na świecie trwają intensywne badania naukowe nad nowymi terapiami. Celem jest znalezienie leku, który zahamuje procesy uszkadzające komórki mózgu. W ostatnich latach pojawiły się nawet nowe leki ukierunkowane na zwalczanie złogów białkowych w mózgu (uważanych za przyczynę choroby), jednak wciąż trwają badania nad ich skutecznością i bezpieczeństwem. Mimo braku lekarstwa na wyleczenie, wczesne wykrycie choroby i wdrożenie leczenia oraz rehabilitacji może znacząco pomóc w wydłużeniu okresu względnej samodzielności chorego i poprawie jakości jego życia.

Większość przypadków choroby Alzheimera nie ma charakteru prostego, bezpośredniego dziedziczenia. Oznacza to, że posiadanie chorego rodzica czy dziadków nie oznacza automatycznie, że dzieci lub wnuki na pewno zachorują. Występowanie Alzheimera w rodzinie może jednak nieco zwiększyć ryzyko – jeśli bliski krewny (rodzic, brat, siostra) chorował, prawdopodobieństwo zachorowania jest wyższe niż u osób bez takiego obciążenia rodzinnego. Nie jest to jednak czynnik decydujący, a jedynie jeden z wielu (obok wieku, stylu życia, ogólnego stanu zdrowia).

Warto wiedzieć, że naukowcy odkryli pewne geny związane z chorobą Alzheimera. Na przykład posiadanie określonego wariantu genu APOE (tzw. APOE4) zwiększa podatność na rozwój choroby. Jednak nawet wśród osób z tym genem jedni zachorują, a inni nie – gen zwiększa ryzyko, ale nie przesądza losu. Z kolei istnieją rzadkie, dziedziczne mutacje genetyczne (np. mutacje genów APP, PSEN1, PSEN2), które powodują rodzinną postać choroby Alzheimera o wczesnym początku (przed 60–65 rokiem życia). Ta forma jest jednak bardzo rzadka i odpowiada za znikomy odsetek wszystkich przypadków choroby.

Podsumowując, choroba Alzheimera w przeważającej mierze nie jest dziedziczona w sposób prosty, jak np. grupa krwi. Dziedziczne mogą być pewne predyspozycje – jeśli w rodzinie były przypadki Alzheimera, warto dbać o zdrowy tryb życia i kontrolować czynniki ryzyka (choroby serca, cukrzycę, nadciśnienie), ponieważ mogą one również wpływać na rozwój demencji. Jednak głównym czynnikiem ryzyka pozostaje zaawansowany wiek, a geny to tylko jedna z części całej układanki przyczyn.