Samookaleczanie – czym jest i jak mu zapobiegać?

Samookaleczanie i próby samobójcze, choć mogą wydawać się podobne, mają różne cele i intencje. Rozróżniamy natomiast samookaleczanie z intencją samobójczą oraz te bez intencji. Samookaleczanie bez intencji samobójczej jest często jedynym znanym sposobem radzenia sobie z trudnymi emocjami i nie ma na celu zakończenia życia. Osoby, które się samookaleczają, często szukają chwilowej ulgi od intensywnego cierpienia emocjonalnego, próbują odzyskać poczucie kontroli nad sobą czy też chcą odczuć jakikolwiek bodziec, gdy zmagają się z poczuciem obojętności, anhedonii czy apatii.

Próby samobójcze są podejmowane z zamiarem zakończenia życia. Wynikają one najczęściej z głębokiego poczucia bólu i pustki oraz przekonania, że śmierć jest jedynym sposobem na uwolnienie się od cierpienia. Warto jednak pamiętać, że samookaleczanie zwiększa ryzyko prób samobójczych w przyszłości, dlatego tak ważne jest, aby osoby doświadczające samookaleczania otrzymały odpowiednią pomoc i wsparcie.

Rozpoznanie samookaleczania u młodzieży może być trudne, ale istnieje parę sygnałów ostrzegawczych, na które warto zwrócić uwagę. Do najczęstszych należą niewyjaśnione rany lub blizny, szczególnie w miejscach łatwo dostępnych, takich jak ramiona, nadgarstki czy uda. Młodzi ludzie, którzy się samookaleczają, często noszą ubrania zakrywające ciało nawet w ciepłe dni, aby ukryć ślady swoich działań.

Inne sygnały to nagłe zmiany w zachowaniu, izolacja społeczna oraz problemy z koncentracją w szkole. Młodzież doświadczająca samookaleczania może również wykazywać oznaki cierpienia, lęku lub intensywnych wahań nastroju. Sygnałów ostrzegawczych należy szukać również w objawach zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zaburzenie osobowości borderline, uzależnienia czy zaburzenia odżywiania.

Ważne jest, aby rodzice, nauczyciele i opiekunowie byli świadomi tych oznak i potrafili odpowiednio zareagować, tworząc atmosferę otwartości i zaufania, w której młodzi ludzie czują się bezpiecznie mówiąc o swoich problemach.

Dzieci i nastolatki mogą sięgać po samookaleczanie z wielu złożonych powodów. Często jest to sposób na radzenie sobie z intensywnymi emocjami, których nie potrafią wyrazić w inny sposób. Presja związana z wynikami w szkole, problemy z akceptacją rówieśniczą, wysokie oczekiwania rodziców czy negatywny wpływ mediów społecznościowych to tylko niektóre z czynników, które mogą przyczynić się do tego zachowania. Ponadto depresja, zaburzenia lękowe czy zaburzenia odżywiania i uzależnienia często leżą u podłoża samookaleczania.

Zmiany hormonalne i neurobiologiczne (zmiany w mózgu) towarzyszące okresowi dojrzewania mogą sprawiać, że młoda osoba nie wie, jak poradzić sobie ze zmieniającym się ciałem, z wahaniami nastroju czy odkrywaniem własnej tożsamości czy seksualności. Samookaleczanie może pełnić wtedy funkcję samokontroli lub karcenia się.

Do czynników ryzyka przyczyniają się także: zażywanie substancji psychoaktywnych, spożywanie alkoholu, przyjaciel, który samookalecza się, doświadczenie traumy (zaniedbania, przemocy psychicznej, fizycznej seksualnej, utraty bliskiego, wypadku),

Ważne jest, aby rodzice i opiekunowie byli czujni i zapewniali odpowiednie wsparcie emocjonalne oraz profesjonalną pomoc, gdy jest to konieczne. Zrozumienie przyczyn samookaleczania jest kluczowe w zapobieganiu i leczeniu tego problemu.

Rodzice i opiekunowie odgrywają główną rolę w zapobieganiu i reagowaniu na samookaleczanie u dzieci i nastolatków. Ich głównym zadaniem jest stworzenie bezpiecznego i wspierającego środowiska domowego, w którym młodzi ludzie czują się komfortowo dzieląc się swoimi problemami. Prowadzenie otwartej komunikacji, aktywne słuchanie bez osądzania oraz budowanie zaufania są fundamentalne w tym procesie.

W przypadku odkrycia samookaleczania u dziecka, rodzice powinni zachować spokój i nie reagować paniką czy złością. Ważne jest okazanie zrozumienia i wsparcia oraz poszukanie profesjonalnej pomocy. Rodzice powinni również edukować się na temat samookaleczania i jego przyczyn, uczestniczyć w psychoterapii rodzinnej, jeśli jest zalecana, oraz regularnie monitorować stan emocjonalny dziecka. Promowanie zdrowych sposobów radzenia sobie ze stresem i zapewnianie pozytywnych aktywności i relacji społecznych są również istotne w procesie zapobiegania i leczenia samookaleczania - do tego niezbędna jest nauka zdrowych strategii radzenia sobie przez samych rodziców, ponieważ dzieci uczą się przez modelowanie.

Pamiętajmy, że każdy problem jest na miarę człowieka - dla małego dziecka zgubienie ulubionej zabawki jest tragedią emocjonalną, podczas gdy dla dorosłego jest to znacznie lżejsza sytuacja. Nie odbierajmy dziecku przestrzeni do wyrażenia swojego płaczu i niepokoju, jednocześnie wspierajmy ucząc, w jaki sposób można poradzić sobie ze smutkiem.

Wsparcie i zrozumienie są fundamentalne w procesie leczenia samookaleczania. Osoby dotknięte tym problemem często czują się niezrozumiane i odizolowane, dlatego stworzenie atmosfery akceptacji i empatii jest kluczowe. Reagowanie w sposób wspierający, bez osądzania czy krytyki, może znacząco wpłynąć na gotowość osoby do szukania pomocy i podejmowania kroków w kierunku zdrowienia.

Nie należy straszyć konsekwencjami zdrowotnymi, panikować, złościć się czy przerzucać punktu uwagi na siebie. Ostatnie odnosi się do zachowań, takich jak:

•

• mówienie: przecież niczego Ci nie brakuje; jestem aż tak beznadziejnym rodzicem?; i jak ja mam sobie z tobą poradzić? itd.,

•

• odnoszenie słów osoby w kryzysie do swojej sytuacji: czujesz się źle ze sobą? No ja też przechodziłem przez dorastanie i nic takiego się nie działo! Za to moja koleżanka Basia (...),

•

• nietolerowanie własnego dyskomfortu, przez co wypływają słowa, takie jak: sprawiasz, że chce mi się płakać; nie mów więcej, bo tego nie wytrzymam; nic nie dzieje się bez przyczyny itd.,

Może w tym pomóc nauka NVC - porozumienia bez przemocy, o którym przeczytasz na naszym Blogu - Kliknij tutaj, by przeczytać o NVC!

Aktywne słuchanie i okazywanie troski są niezbędne w budowaniu zaufania. Ważne jest, aby respektować granice i potrzeby osoby doświadczającej samookaleczania, jednocześnie zachęcając do otwartej rozmowy o uczuciach i problemach. Oferowanie konkretnej pomocy w procesie zdrowienia, na przykład w znalezieniu profesjonalnej pomocy, może być szczególnie ważne. Warto zapytać osoby w kryzysie, czy zgadza się, byśmy znaleźli dla niej pomoc. Możemy zaoferować towarzyszenie w pójściu na wizytę do specjalisty.

Pamiętajmy, że leczenie samookaleczania to proces, który wymaga cierpliwości, zrozumienia i konsekwentnego wsparcia ze strony bliskich i specjalistów.

Profesjonalna pomoc i terapia są niezbędne w skutecznym leczeniu samookaleczania. Dwie formy terapii, które wykazują szczególną skuteczność w tym zakresie, to terapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz dialektyczna terapia behawioralna (DBT). CBT pomaga w identyfikacji i zmianie szkodliwych wzorców myślenia i zachowania, które mogą prowadzić do samookaleczania. DBT z kolei skupia się na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami i poprawie relacji interpersonalnych.

Pomoc powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, uwzględniając jego historię, okoliczności życiowe i specyficzne czynniki wyzwalające samookaleczanie. W niektórych przypadkach może być konieczne połączenie psychoterapii z farmakoterapią, szczególnie przy współwystępowaniu innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Regularne sesje psychoterapeutyczne, połączone z nauką nowych strategii radzenia sobie ze stresem i emocjami, mogą znacząco przyczynić się do zmniejszenia częstotliwości samookaleczania i poprawy ogólnego samopoczucia pacjenta.